Tektonik harakatlar va ularning oqibatlari

Katlama harakatlari. Cho'kindi jinslar dastlab gorizontal yoki deyarli gorizontal yotadi. Bu holat hatto er qobig'ining tebranish harakatlarida ham saqlanib qoladi. Qatlamli tektonik harakatlar qatlamlarni gorizontal holatdan chiqaradi, ularga nishab beradi yoki burmalarga eziladi. Buklangan dislokatsiyalar shunday paydo bo'ladi (31-rasm).
Buklangan dislokatsiyalarning barcha shakllari qatlamlar (qatlamlar) uzilishlarisiz hosil bo'ladi. Bu ularning o'ziga xos xususiyati. Ushbu dislokatsiyalar orasida asosiylari: monoklin,
egiluvchanlik, antiklinal va sinklinal.
Monoklin tog' jinslarining dastlabki paydo bo'lishining buzilishining eng oddiy shakli bo'lib, qatlamlarning bir yo'nalishdagi umumiy qiyaligida ifodalanadi (32-rasm).
Egiluvchanlik- tog' jinslarining bir qismi ikkinchisiga nisbatan uzilishsiz siljishi natijasida hosil bo'lgan tizzaga o'xshash burma.
Antiklinal- tepasi yuqoriga qaragan burma (33-rasm), va sinxronlash- tepasi pastga qaragan burma (34, 35-rasm). Burmalarning yon tomonlari qanotlar, tepalari qulf, ichki qismi esa yadro deb ataladi.
Shuni ta'kidlash kerakki, burmalarning tepasida joylashgan jinslar doimo yorilib, ba'zan esa maydalanadi (36-rasm).
Buzilish harakatlari. Kuchli tektonik harakatlar natijasida qatlamlar uzluksizligida yorilishlar yuzaga kelishi mumkin. Qatlamlarning singan qismlari bir-biriga nisbatan siljiydi. Ko'chish sinish tekisligi bo'ylab sodir bo'ladi, bu yoriq shaklida namoyon bo'ladi. Siqilish amplitudasining kattaligi har xil - santimetrdan kilometrgacha. Uzluksiz dislokatsiyalarga yoriqlar, teskari yoriqlar, horstlar, grabenlar va surilishlar kiradi (37-rasm).
Qayta o'rnatish qalinligining bir qismini ikkinchisiga nisbatan pasaytirish natijasida hosil bo'ladi (38-rasm, lekin). Agar tanaffus paytida ko'tarilish sodir bo'lsa, u holda teskari yoriq hosil bo'ladi (38-rasm, b). Ba'zan bir sohada bir nechta bo'shliqlar hosil bo'ladi. Bunday holda, bosqichma-bosqich nosozliklar (yoki teskari nosozliklar) paydo bo'ladi (39-rasm).

Guruch. 41.

lekin - ajratish; b - mo'rt parchalanish; ichida- chimchilashning shakllanishi; G- viskoz qirqish da
cho'zish ("chiqarish")
Graben er qobig'ining bir qismi ikkita katta yorilish orasiga tushganda sodir bo'ladi. Shu tarzda, masalan, Baykal ko'li shakllangan. Ba'zi ekspertlar Baykalni yangi yoriq shakllanishining boshlanishi deb hisoblashadi.
Horst- shakl, grabenning teskarisi.
Bosish oldingi shakllardan farqli o'laroq, qatlamlar gorizontal yoki nisbatan qiya tekislikda siljiganida, uzluksiz dislokatsiyalar paydo bo'ladi (40-rasm). Surish natijasida yosh konlar yuqoridan eski jinslar bilan qoplanishi mumkin (41, 42, 43-rasm).