Tekshirdi: Mavzu : Oliy ta’lim tizimining tipologik- tasnifiy mezonlari va ta’lim muassasalari nufuzi Reja

01
banklar va boshqa kreditlar krediti;
!
02
03
yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy xayriyalari va maqsadli badallar.
!
OTM moliya mexanizmi tuzilishiga davlat moliya siyosati sezilarli ta’sir etadi. Davlat boshqaruv mexanizmida ham byudjet to’lovlar, ham byudjetdan moliyalash birdek muhimdir.
Shunisiyaqqolayonki, etarliresurslarsizsamaradorliknioshirishuchuntazyiqo’tkazish, shungaolibkelishimumkin, oqibatdahamta’limsifati, hamtadqiqotchilarfaoliyatioliyta’limmuassasalaridajudapasayibketadi. Manashuninnguchunsamaradorlikjadalsur’atlarbilanrivojlanganmamlakatlardavaqtivaqtibilanta’limvailmiyjarayonningsifatinibaholabberishgaqilinadi.
Masalan, BuyukBritaniyada, shundaybaholashnatijasidafaqatoliyta’limmuassasalarigao’zfaoliyatiniqandayyaxshilashto’g’risidatavsiyalarberilibginaqolmay, balkibyudjetdahamayrimo’zgarishlarqilinadi. Xususan, bumamlaktdamuntazamravishdabarchaoliyta’limmuassasalarnireytingbaholasho’tkaziladivabutoifadagiuniversitetlarguruhinimilliytenglashtirishjadvalinashretiladi. Yuqorireytingliyokita’limsifatiuchunyuqoribalolganoliyta’limmuassasasiqo’shimchamablag’ oladi.
Yaponiya tajribasiga nazar tashlaylik. Bunda byudjet mablag’ini qattiq tejalishiga ko’zimiz tushadi. Ta’lim tizimi mamlakat byudjeti majmui uchun nisbatan arzon tushadi: yaponhukumatiyalpimilliymahsulotning 5,5-6,0 % ni ta’limga sarflaydi, buraqam AQShda 7,1 % ni, BuyukBritaniyada7,7 % nitashkiletadi.
Bundan tashqari AQSh xususiy oliyt a’lim muassasalari o’z xajmiga ko’ra davlatga qarashlilarnikidan ancha kichik. Amerika oliy ta’lim muassasalarini moliyalash besh manbadan amalga oshiriladi:

• federal byudjet va mahalliy hukumat byudjetidan ajratilgan mablag’lar;
• talabalarning ta’lim va xizmat uchun to’lovlar;
• oliy ta’lim muassasasining o’z faoliyatidan kelgan daromadlar;
• filantropik tashkilotlar va xususiy shaxslar xayriyalari;
• xususiy tashkilotlar va shaxslar tuzgan maxsus fondlardagi jamg’armalardan foizlar.

Oliy ta’limga davlat yordami o’rtacha 40-45%ni (oliy ta’lim muassasi umumiy daromadida) tashkil etadi va kuyidagicha taqsimlanadi: federal hukumat byudjetidan – 10-15%, shtatlar byudjetidan – 20-30% va hokimiyat mahalliy byudjetidan – 2-5%. Federal yordam, amerikalik mutaxassaslar xulosasiga ko’ra, aslida foyda tufayli emas, balki zarurat tufayli shakllangan va hozirgi miqdoriga etgan, chunki bevosita ta’lim milliy manfaatlarga xizmat qiladi, milliy qariyatning muhim unsuri hisoblanadi.
Shunday qilib, mumtoz universitetlar rivoji umujahon unalishi so’nggi o’n yilliklarda ta’lim iqtisodda, qo’yidagi umumiyyo’nalishi so’nggi o’n yilliklarda ta’lim iqtisodiyotida, quyidagi umumiy yo’nalishni ta’kidlashga imkon beradi: