Tekshirdi; Jiyanov A. B геомеханиканинг асосий тушунчалари

Геомеханиканинг масалалари ва асосий йўналишлари

• Шу жумладан, геомехеникада энг “ёш” ҳисобланадиган муаммолардан, фойдали қазилма конларини қазиб олиш ва ер ости иншоатларини қуришда, турли масалаларни ҳал қилиш учун, ҳусусан, атроф муҳитга экалогик таъсири даражасини баҳалаш учун тоғ жинс массиви ҳолатини мониторингини доимий ташкил қилиш муаммоси киради. Бу муаммо ўз ечимини топиш учун фақатгина махсус аппаратуралар эмас, балки принцип жиҳатдан янги илмий ёндашишни талаб қилади.

 

Геомехеникада тадқиқ қилишнинг умумий усуллари мажмуи (методология) ва объекти

• Юқорида кўриб ўтилганидек геомеханиканинг асосий тадқиқот объекти тоғ жинс массиви, янада аниқроғи, массивда рўй берадиган (асосан кон лаҳимлари ўтиш натижасида) механик жараёнлардир.
• Тоғ жинс массиви ўзига хос физикавий муҳит ҳисобланиб, ҳолати учта омилга кўра аниқланади: Тоғ жинсларининг хоссалари, структуравий хусусияти ва табиий кучланиш ҳолати.
• Бу ҳусусиятларга кўра биринчи зарурий босқичда, айрим ҳолларда эса вақт бўйича давомли равишда жинсларнинг хоссаларини бевосита аниқлаш турли шароитда боради. Шунинг учун аниқ бир жинсни ва аниқ шароитда синаш натижаларини умумлаштириш бўйича, тадқиқот ишлари кейинги босқичда олиб борилади, бу босқичда тоғ жинсларини хоссалари бўйича тизимлаш масаласи шаклланади. Тоғ жинсларининг хоссалари бўйича тизимлаш тавсифлаш (классификация) дейилади.

Геомехеникада тадқиқ қилишнинг умумий усуллари мажмуи (методология) ва объекти

• Шу билан бирга “геомехеникада” кон ишларини турли кон-геологик шароитларда олиб боришда, механик жараёнларнинг шаклланиши ва характерини биринчи ўринда таҳлил қилади.
• Шунинг учун аниқ шароиларда: кучланиш, деформация, тоғ жинсларининг силжиши ва уларнинг асосий омилларини ўзгаришида, ўрганилаётган жараёнларнинг асосий параметрларини аниқлаш мақсадида, асбоблар билан ўлчаш усули ва табиий кузатиш усулларини амалга ошира-олиш ўта муҳимдир. Табиий кузатишлардан олинган маълумотлар ўрганилаётган ҳодиса ва жараёнларни турларга ажратиш имконини беради, уларнинг физик моҳияти ва кейинги назарияларни умумийлигини ойдинлаштиради, вазифаларни рухсат этилган даражада соддалаштириш имконини беради.