Tekislikda to‘g‘ri chiziq va
uning tenglamalari
Maruzachi: Begmatov A.
b
kx
y
+
=
1.
To’g’ri chiziqning burchak koeffisiyentli
tenglamasi.
(1)
Bu yerda
OA
b
tg
k
=
=
,
α
y
x
x
3
O
O
M
A
B
C
b
1-chizma 2-chizma
2-misol.
OX
o’qi bilan
0
125
burchak hosil qiluvchi va
OY
o’qini
)
3
;
0
(
A
nuqtada kesib o’tuvchi to’g’ri chiziqni yasang va
uning
tenglamasini yozing.
OY
)
3
;
0
(
A
3
=
b
OX
0
120
Yechish. Shartga ko’ra, to’g’ri chiziq
o’qini
nuqtada
. Bu nuqtadan
, hamda shu to’g’ri chiziq bilan
tomon, yasalishi kerak bo’lgan to’g’ri chiziq bo’ladi(1-chizma) .
kesib o’tadi, demak
o’qiga parallel chiziq
o’tkazamiz
burchak hosil qiluvchi
Endi shu to’g’ri chiziq tenglamasini yozamiz. Bu holda
=
=
0
120
tg
k
3
,
3
=
−
=
b
bo’lganligi uchun,
to’g’ri chiziqning
3
3
+
−
=
x
y
burchak koeffisiyentli tenglamasi bo’ladi.
2) Berilgan bitta nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziqlar dastasining
tenglamasi.Berilgan ikki nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq
tenglamasi.
a) Berilgan
(
)
1
1
, у
x
A
bitta nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq
tenglamasi.
(
)
1
1
x
x
k
y
y
−
=
−
(2)
x
y
o
x
y
o
chizma
−
3
chizma
−
4
(
)
2
2
;
y
x
B
b) Berilgan
ikkita nuqtalardan o’tuvchi
to’g’ri chiziq tenglamasi.
(
)
1
1
, x
x
A
1
2
1
1
2
1
x
x
x
x
y
y
y
y
−
−
=
−
−
(3)
3-misol. Biror xil mahsulotdan 100 donasini ishlab
chiqarishga
300
ming
so’m xarajat qilinsin.500 donasi uchun
esa xarajat 1300
ming
so’m bo’lsin.
Xarajat funksiyasi chiziqli (to’g’ri chiziq) bo’lsa, shu
mahsulotdan 400 dona ishlab chiqarish xarajatini toping.
)
300
,
100
(
A
)
1300
,
500
(
=
B
100
500
100
300
1300
300
−
−
=
−
−
x
y
50
5
,
2
+
=
x
y
Masala sharti bo’yicha
va
nuqtalar
, yoki
berilgan.
tenglik o’rinli bo’ladi.
Oxirgi tenglamadan
400
=
x
uchun,
1050
=
y
ekanligini
topamiz.
Demak
,
mahsulotdan 400 dona ishlab chiqarish uchun
1050 ming
so’m
xarajat qilinadi.
3) To‘g‘ri chiziqning umumiy tenglamasi va uning xususiy hollari
0
=
+
+
C
By
Ax
(4)
1)
0
≠
A
0
≠
B
0
=
C
bo’lsa,
( )
0
;
0
O
to’g’ri chiziq koordinatlar
boshidan
o’tadi(5а-чизма);
,
0
)
2
=
A
0
≠
B
0
≠
C
bo’lsa, to’g’ri chiziq
OX
o’qiga parallel
bo’ladi(5в-чизма);
0
=
B
0
≠
A
0
≠
C
OY
3)
,
,
bo’lsa, to’g’ri chiziq
o’qiga paralllel bo’ladi
(5с-чизма);
0
=
A
0
=
C
0
≠
B
0
=
y
OX
4)
,
,
bo’lsa,
bo’lib,
o’qining tenglamasi
0
=
B
0
=
C
0
≠
A
0
=
x
OY
5)
,
,
bo’lsa,
bo’lib,
o’qining tenglamasi
bo’ladi;
bo’ladi;
0
=
A
0
=
B
0
≠
C
0
=
C
6)
,
,
bo’lsa,
bo’lib,
bunday bo’lishi mumkin emas.
x
y
o
x
y
o
y
x
o
chizma
a
−
5
chizma
b
−
5
chizma
c
−
5
0
6
2
=
+
−
y
x
k
b
3
2
/
1
,
6
2
+
⋅
=
+
=
x
y
x
y
3
,
2
/
1
=
=
b
k
1
=
+
b
y
a
x
3-misol.
to’g’ri chiziq uchun
va
Yechish:
bundan (2) tenglama bilan taqqoslab,
4) To’g’ri chiziqning kesmalarga nisbatan tenglamasi.
(5)
parametrlarni toping.
, ekanligini topamiz.
y
x
O
b
a
y
x
O
p
6- chizma.
7- chizma.
4-misol.
0
15
5
3
=
−
+
y
x
to’g’ri chiziqning kesmalarga nisbatan tenglamasini
yozing va uni yasang.
Yechish.
0
15
5
3
=
−
+
y
x
to’g’ri chiziqning umumiy tenglamasini (5)
ko’rinishdagi tenglamaga keltiramiz.
1
3
5
1
15
5
15
3
,
15
5
3
=
+
=
+
=
+
y
x
yoki
y
x
y
x
bu to’g’ri chiziqning kesmalarga nisbatan tenglamasi bo’ladi. Endi
koordinat o’qlaridan mos ravishda 5 va 3 kesmalarni ajratib,
ajratilgan kesmalar oxiridan yasalishi kerak bo’lgan to’g’ri chiziqni
o’tkazamiz.
5). To’g’ri chiziqning normal tenglamasi.
0
sin
cos
=
−
+
p
y
x
α
α
(8)
2
2
1
B
A
M
+
±
=
normallovchi ko’paytuvchini deyiladi.
3
=
p
OX
0
30
5-misol. Normalning uzunligi
va uning
o’qi bilan hosil qilgan burchagi
bo’lsa, to’g’ri chiziqni yasang va uning tenglamasini yozing.
Yechish. Shartga ko’ra normal
OX
o’qi bilan
0
30
li burchak tashkil etadi. Bu
burchakni yasaymiz va uning qo’zg’aluvchi tomoni normal to’g’ri chiziq bo’ladi.
Shu to’g’ri chiziqda
3
=
p
kesma ajratib uning oxiridan unga perpendikulyar
to’g’ri chiziq o’tkazamiz. Bu yasalishi kerak bo’lgan to’g’ri chiziq bo’ladi . Endi
to’g’ri chiziqning tenglamasini yozamiz. Shartga ko’ra normalning uzunligi va
uning
OX
o’qi bilan hosil qilgan burchagi berilgan, bu holda ma’lumki, to’g’ri
chiziqning (8) normal tenglamasini yozamiz. 3
=
p
0
30
=
α
bo’lganligi uchun
0
3
2
/
1
2
/
3
0
3
30
sin
30
cos
=
−
⋅
+
⋅
=
−
+
°
°
y
x
ёки
y
x
Natijada
0
6
3
=
−
+
y
x
tenglama hosil bo’ladi.
6-misol.
0
5
3
4
=
−
−
y
x
to’g’ri chiziq tenglamasini normal tenglamaga keltiring.
Yechish.
5
1
3
4
1
2
2
=
+
=
M
5
1
3
4
1
2
2
=
+
=
M
5
/
1
=
M
0
1
5
/
3
5
/
4
=
−
⋅
−
⋅
y
x
1
25
25
25
9
25
16
)
5
3
(
)
5
4
(
2
2
=
=
+
=
−
+
)
1
cos
(sin
2
2
=
+
α
α