Техника фанлари

2.ASOSIY QISM
Binolarni energiya samaradorligining oshirish uchun tashqi to‘siq konstruksiyalarini issiqlik –
fizik jixatdan takomillashtirish lozim. 
Bu qo‘ydagi uslublar yordamida amalga oshiriladi:
1.Binoni tashqi to‘siq konstruksiyasini issiqlik ximoyasini oshirish yo‘li bilan; 
2. Binoni tashqi to‘siq konstruksiyalari uchun energiya samarador qurilish materiallarlarini tanlash 
yo‘li bilan; 

---

Техника фанлари | Технические науки | Technical sciences
№2 | 2021
45 
3. Binoni tashqi to‘siq konstruksiyalarini samarali konstruktiv echimi orqali. 
Hozirgi davrda butun dunyoda, umladan Anglya, Germaniya, Daniya, SHvetsiya, AQSH, Rossiya 
va boshqa davlatlarda tabiiy energiyada boyliklarini tejash va energiya samarodor binolarni 
loyixalash maqsadida, binolarni tashqi to‘siq konstruksiyalarni sifatida turli tuman, energiya 
samarador konstruktiv echimlari qo‘llanilib kelinmoqda []. Masalan tashqi to‘siq konstruksiyani 
issiqlik ximoyasini oshirish maqsadida issiqlik izolyasiyasi qatlamini to‘siqni ichki sirtidan qo‘rish 
yo‘li bilan. Bo‘ konstruktiv echimning xisobiy tomoni bilan birgalikda asosiy kamchiligi 
quyidagidan iborat. Ya’ni issiqlik uzatish qarshiligi isud katta bo‘lgan issiqlik izolyasiyalovchi 
material tashqi devorni ichki sirtidan qurilganda, issiqlik izolyasiyalovchi qatlam bilan tashqi devor 
tutashgan chegarada kondensat namlik hosil bo‘lish ehtimoli mavjud.
Bunday holat amaliyotda va nazariy tadqiqotlarda kuzatilgan. 
Bunday holat oldini olish uchun issiqlik izolsiyalovchi qatlamni tashqi to‘siq konstrutsiyani tashqi 
sirtidan qurish tavsiya etilgan.Bunday kanstruktiv echimni “Tromb devorli” binolrda xam qo‘llasa 
bo‘ladi. O‘zbekistonda binolarni energiya samaradorligini oshirish uchun ularni tashqi to‘siq 
kanstruksiyalari issiqlik ximoyasi QMQ 2.01.04-97* talablariga asosan 3-4 barobar oshirildi. Ushbu 
me’yoriy xujjat ayni paytda qabul qilingan bo‘lib, bunda tashqi devor, tom yopma deraza eshiklar 
va fanarlarni issiqlik himoyasini necha barobar oshirish kerakligi ko‘rsatilgan. Bundan tashqari 
ishlatilib kelinayotgan binolarni mukkamal va joriy ta’mirlash jarayonlarida ularni tashqi tusiq 
kanstruksiyalarini issiqlik himoyasini oshirish zarurligi keltirilgan. Bu talablarni bajarish uchun 
qo‘yidagilar bilish lozim. 
Tashqi to‘siq konstruksiyalarni umumiy issiqlik uzatish qarshiligi, 
binoning issiqlik himoyasini berilgan darjasiga muvofiq 2a, 2b yoki 2v jadvallarida ko‘rsatilgan
keltirilgan issiqlik uzatish qarshiligidan katta yoki teng bo‘lishi shart. 
QMQ 2.01.04-97* ga asosan issiqlik himoyasini darajasi loyixalashtirish topshirig‘ida 
belgilanadi. Binolarning issiqlik himoyasini birinchi darajasi (2-jadval) sanitariya-gegiena 
talablariga javob beradi va minimal ruxsat etilgandir. Binolarni energiya samaradorligini oshirish 
uchun va yoqilg‘i energetika manbalarini tanqisligi va narxini o‘sishini xisobga olib, 
buyurtmachining iqtisodiy imkoniyatlariga bog‘liq xolda, issiqlik ximoyalashning II-III-chi 
darajalariga avzallik II-III berish lozim. Issiqlik ximoyasining darajalari 2.1 va 2.2-chi jadvallarda 
keltirilgan.Sanitariya –gegiena talablariga jovob beruvchi to‘siq konstruksiyalarining talab etilgan
issiqlik uzatishga qarshiligi quyidagi formula buyicha aniqlanadi. 
у
.
Э
=
(
−
)
⋅
, (2,1)
Bu erda n-to‘siq konstruksiyasini tashqi yuzasini tashqi xavoga holatiga bog‘liq bo‘lgan va QMQ 
2.01.04-97* ni 3-jadvaldan qilinadigan koeffitsienti ; 
t
H
- ichki xavoning xarorati 
0
S, 
GOST 12.1.005-88 mos keladigan bino va inshootlarni loyixalash me’yoriga asosan qabul qilinadi; 
t
T
-tashqi xavoning xisobiy qishki xarorati, QMQ 2.01.01-94* bo‘yicha ta’minlanganligi 0.92 
bo‘lgan eng sovuq besh kunlik o‘rtacha xaroratiga teng; 
α
H
- to‘siq konstruksiyalarini ichki yuzasini issiqlik berish koeffisenti,
QMQ 2.01.04-97*ni 5-jadvaldan qabul qilinadi; 
- ichki xavo xarorati va to‘siq konstruksiyasining ichki sirti harorati farqi QMQ 2.01.04-97* 
ni 4-jadvalidan qabul qilinadi. 
Davlat yoki maxalliy byudjet xisobidan qurilayotgan, tamirlanayotgan va rekonstruksiyada turar 
–joy va davolanish, bolalar muassasalari, maktab, litsiy kollej hamda internat binolarini issiqlik 
himoyasini ikkinchi darajasi bo‘yicha loyixa qilish lozim.Issiqlik ximoyasining ikkinchi darajasi
1-jadvalda keltirilgan.