Техник ижодкорлик ва дизайн фанининг назарий (лекция) машғулотлари мазмуни

 

---

~ 208 ~ 
11-LABORATORIYA ISHI 
 
TAXLAMA VA BURMALARNING TURLARI HAMDA 
ULARNI TIKISH JARAYONI 
 
Ayollar va qiz bolalar ko`ylaklari turli bezaklar bilan bezatiladi. 
Shu bezak turlaridan biri taxlama va burmalardir. Taxlamalarni, 
asosan, kiyim qismlarida bezak sifatida ishlatiladi. Masalan, bezak 
sifatida ayollar yubkalarida, pal‘to, plashlarda, ko`ylak koketkalarida, 
bolalar ko`ylaklarining yoqalarida, ko`ylakning yuqori qismlarida 
ishlatish mumkin. Buning uchun sidirg`a gazlamalardan foydalanish 
maqsadga muvofiq bo`ladi. 
Bir tomonga qaratilgan taxlamalarni (2.82-chizma, a) tikish uchun 
detalning teskari tomonidan uchta chiziq belgilab olinadi. Birinchi 
o`rta chiziq taxlama o`rtasini, ikkinchi chiziq taxlama kengligini, 
uchinchi chiziq esa taxlamani tikish choki tugaydigan joyni ko`rsatadi. 
O`rta chiziq bo`ylab detal o`ngi ichkariga qaratib bukiladi, ko`klanadi 
yoki universal mashinada tikiladi. Baxyaqator uchinchi chiziq bo`ylab 
yuritib tugallanadi. Ko`klangan ipni so`tib tashlab, detal o`ngini 
pastga qaratib qo`yib, taxlama haqi bir tomonga yotqizib 
dazmollanadi. 
2.82-chizma 
Bir-biriga qaragan taxlama (2.82-chizma, b) tikishda asosiy detal 
o`rta chiziq bo`ylab detal o`ngini ichkariga qaratib bukiladi va 
ikkinchi chiziq bo`ylab ko`klanadi yoki universal mashinada tikiladi. 
Taxlama haqi ikki tomonga yorib dazmollanadi. Taxlama ochilib 
ketmasligi uchun detalning teskari tomonidan taxlama haqiga 
biriktirma chok yonidan baxyaqator yurgizib tikib qo`yiladi yoki 
detalning o`ng tomonidan puxtalama baxyaqator yurgiziladi. Bu 
puxtalama baxyaqator taxlama ko`ndalangiga joylashtiriladi. Taxlama 

---

~ 209 ~ 
o`ng tomonida bezak baxyaqator yuritish ham mumkin. Baxyaqator 
yuritishda yo`naltiruvchi chizg`ich ishlatiladi. Ko`klangan ip olib 
tashlanadi va taxlama so`nggi marta dazmollanadi. 
Qarama-qarshi 
tomonga 
(2.82-chizma, 
d) 
qaratilgan 
taxlamalarning ko`rinishi ikkita bir tomonlama taxlamaga o`xshash 
bo`lib, ular ikki tomonga qaratiladi yoki bir-biriga qaragan 
taxlamaning teskari tomoniga o`xshash bo`ladi. Bu taxlamalar bir 
tomonga qaratilgan yoki bir-biriga qaragan taxlamalardek tikiladi. 
Qo`l qaviqlari bilan hosil qilinadigan taxlama va buflarni tikishda 
asosiy detal o`ngi tomonida bo`ylama va ko`ndalang belgi chiziqlar 
chiziladi yoki nuqtalar qo`yib belgilanadi. Belgi chiziqlar bo`ylab qo`l 
qaviqlari bilan har bir joyda 4-5 qaviq tushirib chatib chiqiladi. Har bir 
vafli taxlamani chatayotganda qaviq ipi orasiga bezak munchoq ham 
qo`yib tikish mumkin. Qo`l qaviqlarida bajariladigan taxlama va buf 
turlari juda xilma-xildir. Masalan: vafli taxlamasi, shakldor taxlama, 
diagonal taxlama, archa taxlama, shaxmatli taxlama va boshqalar. 
Bezak buflar qatorlari mo`ljallangan bezak nuqtalari oralig`iga 
bog`liq bo`ladi. Bezak qatorlari o`rtasidagi oraliq 0,8-1,2 sm, nuqtalar 
o`rtasidagi oraliq 0,5-0,6 sm bo`lsa, buflar chiroyli chiqadi. 
Taxlamalar bir tekis va chiroyli chiqishi uchun gazlamaga qo`yilgan 
nuqtalar to`g`ri va aniq tikilishda ham xato va nuqsonlar bo`lmasligi 
talab etiladi. 
Bo`rtma burmalar tikiladigan joyni belgilash uchun eski 
kopirovka qog`oz ishlatiladi (kopirovka qog`oz yangi bo`lsa paxta 
bilan artib tashlanadi), gazlama teskari tomoniga qog`ozning rangli 
tomonini qaratib qo`yiladi va bo`rtma burmalarning yuqori va past 
tomonlari bo`ylab ilintirib ko`klanadi. O`tmas iz tushirgich bilan yelka 
chizig`idan boshlab, 0,5 sm interval bilan juft qator parallel chiziqlar 
o`tkaziladi. Nuqta izlar aniq bir-birining tagiga tushishi kerak. 

---

~ 210 ~ 
Nuqtalar bo`ylab zich to`g`ri qaviqlar tikiladi, bu qaviqlar ham bir-
birining tagiga tushishi kerak. Modelda mo`ljallangan miqdorda iplar 
tortiladi va iplarni mahkamlab, hosil bo`lgan tik taxlamachalar bir 
tekis taqsimlanadi. Detalning o`ngida gazlama rangidagi ipak ip bilan 
taxlama tikib chiqiladi. 
Vaflini (2.83-chizma) tikish uchun gazlama chetlaridan 2 sm chok 
haqi qoldiriladi va bo`yiga ham, eniga ham bir va undan ortiq 
santimetr masofada nuqtalar gazlama o`ngiga bilinar-bilinmas qilib 
belgilanadi. Gazlama orqa tomonidan ipning tuguni qoldirilib, 
o`ngidan chapga qarab tikiladi. Tikishda gazlama rangiga mos, 
yaxshisi ipak ip bilan (ayrim hollarda bezak sifatida metall iplar bilan, 
munchoqlar bilan) tikish tavsiya etiladi. Ikki nuqta birlashtiriladi va 5-
6 qaviq bilan puxtalab olinadi. Shu tarzda tikish davom ettiriladi. Bu 
taxlamani tikishga sirti silliq sidirg`a gazlamalar tavsiya etiladi (2.84-
chizma). 
Kvadrat burma. Bu burmada ham gazlama chetidan 2 sm masofa 
qoldirilib, nuqtalar gazlama o`ngiga belgilanadi. Nuqtalar oralig`ining 
eng kichik masofasi 2 sm bo`lib, xohlagancha 3, 4, 5 sm qiymat 
miqdorda olish mumkin. 4 ta belgilangan nuqta bitta joyga yig`iladi. 
Bu taxlama ko`ylak koketkalarida, yeng manjetlarida, qiz bolalar 
ko`ylaklarining detallarida, yostiq jildlarida tikilsa juda ham chiroyli 
chiqadi. Bu taxlamani tikishga sirti silliq sidirg`a gazlamalar tavsiya 
etiladi. 
Diagonal burma (2.85-chizma). Diagonal burmalarning xili juda 
ko`p. Bu burmalarni tikish uchun tukli gazlamalar: duxoba, velyur va 
boshqa shu kabi gazlamalar tavsiya etiladi. Gazlama teskari 
tomonidan chetlaridan 2-5 sm masofa qoldirib, 2, 3, 4, 5 sm li 
kvadratchalar chiziladi (2.85-chizma, a). Bu kichik kvadratchalar 
ichiga diagonal chiziqlar belgilanadi va belgilangan yo`nalishda 
puxtalama qaviq bilan tikiladi. Bunday burmalardan ko`proq pardalar,