“тбта ва дт” “телекоммуникацияда операцион тизимлар”

“ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯДА БОШҚАРУВ ТИЗИМЛАРИНИНГ АППАРАТ ВА ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ” кафедраси

(“ТБТА ва ДТ”)

“ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯДА ОПЕРАЦИОН ТИЗИМЛАР”

фани

Мавзу: Операцион тизимлар фанига кириш. Фаннинг мақсади ва вазифалари.

ОПЕРАЦИОН ТИЗИМ

Бу компьютерни аппарат ва илова таъминотлари, дастурчилар, фойдаланувчиларни ўзаро боғловчи интерфейслар, тизим иловалари ва илова дастурларини ишини назорат қилувчи дастурлар тўплами.

Компютер тизим компоненталари

Икки хил интерфейс мавжуд

OT архитектураси

OT архитектураси

OT архитектураси

OT архитектураси

Физик қурилма (контроллер, шина, монитор ва бошқалар)
Микроархитектура (регистрлар, МП (АМҚ))
Утилита
Компилятор
Редактор
(муҳаррир)
Интерпретатор
(таржимон)
Илова дастурлари
Фойдаланувчи
Дастурчи
Машина тили
Операцион тизим
ОТ ни яратувчи
Компьютерни аппарат ва дастурий таъминот структурасида ОТ ларни жойлашиши
Тизимли дастурий таъминот гуруҳи дастурлари

• Операцион тизимлар
• Операцион қобиқ (shell)
• Утилиталар
• Драйверлар
• Архиваторлар
• Антивирус ва яна турли дастурлар киради.

Эволюция даврлари

• 1 давр (1945-1955)

тизимли монитор, пакетли тизим

• 2 давр (1955-1965)

мультидастурлаш, пакетли ва вақтни бўлишли (тақсимлаш) ОТ

• 3 давр (1965-1980) мини-ЭҲМ ОТ
• 4 давр (1980-1990) ШК ОТ

Биринчи давр (1945 -1955)

• Дастурлаш фақат машина тилида амалга оширилди.
• Тизим дастурий таъминоти мавжуд эмас, аммо математик ва ёрдамчи буйруқлар кутубхонаси мавжуд эди.

Иккинчи давр (1955 - 1965)

• Биринчи алгоритмик тил пайдо бўлди ва натижада биринчи тизим дастури – компилятор вужудга келди.
• Биринчи пакетли қайта ишловчи бир вақтни ўзида бир нечта дастурларни ишга туширувчи тизим пайдо бўлди ва натижада процессорни юкланиш коэффициенти ошди.

Учинчи давр (1965 - 1980)

• Машинани дастурий таъминот оиласи ташкил топди.
• Мультидастурлаштиришни тадбиқ қилиш.
• Тақсимланган жараёнларни ташкиллаштириш.
• ОТ ни янги тури пайдо бўлди – вақтни тақсимлаш тизими.

Тўртинчи давр (1980 - 1990)

• Тармоқ ва тақсимланувчи ОТлар ёрдамида бошқарилувчи шахсий компьютерлар тармоғи 80 – йиллар ўртасида тезлик билан ривожланди.
• Мутахассис бўлмаганлар учун дастурий таъминотлар ишланди.

90- йиллардаги ОТ лар

• Кўпмасалали
• Кўпфойдаланувчили
• график интерфейслар мавжуд
• Тармоқда ишлашни қўллаб қуватлаш
• Internet да ишлашни қўллаб қувватлаш

Тармоқ ОТ

• Глобал тармоқ пайдо бўлиши билан пайдо бўлди
• Локал ОТ ларни барча функцияларини бажаради
• Бошқа компьютерлардаги ОТ ларда тармоқ бўйича уларни ўзаро алоқаларини таъминлаш воситаларга эгалиги
• 1969 йил – АҚШ Мудофаа вазирлиги қарори асосида мудофаа ва илмий тадқиқот марказларини суперкомпьютерлари бир тармоққа бирлаштирилди (АRPANЕТ лойихаси)

Локаль тармоқ ОТ (70-йиллар ўртаси)

• РDР-11, Novа, НР ларни мини-компьютерлари кенг оммалашиб борди.
• Мини-компьютерларни ОТ лари тез-тез махсус бўлимларда қўлланила бошлади.
• Мини-компьютерлар учун UNIX ОТ яратилди.

ОТ классификацияси

Бир вақтда бажарадиган масалалар сони бўйича

• бирмасалали (MS DOS)
• кўпмасалали
• Пакетли қайта ишлаш тизим (ОС ЕС)
• Вақтни тақсимловчи тизим (Unix, Linux, Windows)
• Реал вақт тизими (RT11, QNX)

ОТ классификацияси

ЭҲМ ОТ дан бир вақтни ўзида фойдаланадиган фойдаланувчилар сони бўйича

• Бир фойдаланувчили (MS DOS);
• Кўп фойдаланувчили (Unix, Linux, Windows 95 - XP)

ОТ классификацияси

Лицензиялаш тури бўйича:

• Ёпиқ (Windows оиласи)
• Очиқ (Linux ва UNIX тизимлари).

ОТ классификацияси

Архитектураси бўйича:

• микроядорли (VxWorks, QNX);
• монолитли (Windows XP);
• гибридли (Windows NT, Linux);

ОТ классификацияси

Процессорни ишлатиш бўйича:

• Бир процессорли;
• Кўп процессорли (OS/2, Net Ware, Widows NT, Охирги замонавий ОТ лар).

ОТ классификацияси

Қўлланиши бўйича:

• Ишчи станция (DOS, МАС OS, Windows 98, XP, Vista),
• Сервер (AIX, Windows 2000, Windows Server 2003, Windows Vista Server 2008, ...),
• Реал вақтли ОТ;
• Ўрнатилган ОТ (VxWorks, QNX, Nucleus, ….);
• Мобил қурилмалар учун (Windows CE, Pocket PC, Windows Mobile, Palm OS, Symbian OS, Android OS, iOS );
• Тармоқ маршрутизаторлар учун (Ciscoдан IOS, Huawei VRP (Versatile Routing Platform), ZTE ).

ОТ классификацияси

Тармоқдаги ҳолати бўйича:

• локал (DOS);
• тармоқ (Netware 3.x – 6.x, UNIX, Linux, FreeBSD, …).

Бутун дунёда ОТ ларни улуши

Операцион тизимнинг асосий хусусиятлари

Эътиборингиз учун рахмат!!!