Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy

NaOH
2
4
H SO
20
80
98
кг
x
кг
кг

20 98
24,5
80
x



2
4
H SO
2
SO
S

2
SO
1,12
22, 4
32
л
x
л
г

22,4
1,12
32 ,
x
л
л
г



1,12
32
1,6
22 4
л
г
x
г
б л



1,6
32
65
г
у
г
г

32
1,6
65
ã y
ã
ã
 


---

103 
 
 
 
 
 
Demak, javob: Aldama rux  
namunasida 3,25 g rux  bor. 
Bu  masalani  soddaroq  quyidagicha  yechish  mumkin.  Bu  yerda  rux  sulfid 
tarkibidagi rux miqdorini 
 ning hajmi bilan bog`lasak 
 
 
 
65 g  -   22,4 l 
 
 
 
z     -    1,12 l 
 
 
 
 
4-masala.  magniy  metali  sulfat  kislotada  eritilganda  48  g 
  hosil  bo`lgan. 
Bunda qancha magniy reaksiyaga kirishgan? 
 
Yechish.  a)  magniy  bilan  sulfat  kislota  o`rtasida  sodir  bo`lgan  reaksiya 
tenglamasini tuzib, tegishli qiymatlarni belgilaymiz: 
 
 
 
 
 
 
 
         1 kg-mol                1 mol 
 
 
 
 
  24 g                    120g 
 
 
 
 
  x 
 
 
 48 g   
bu tenglamaga muvofiq 120 g magniy sulfat hosil bo`lishi uchun 24 g magniy sarf 
bo`lgan, lekin masalaning tarkibida 120 grammdan  osh tuzi hosil bo`lgan, shunga 
muvofiq  magniy  ham  24  g  dan  oz  sarf  bo`ladi,  ya’ni  48  g  tuz  120  g  dan  qancha 
kam  bo`lsa  magniy  miqdori  x  ham  24  g  dan  shuncha  kam  bo`ladi.  Shunga  ko`ra 
proporsiya tuzamiz. 
 
 
 
        yoki       
 
  Demak,  javob:  48  g  magniy  sulfat,  hosil  bo`lganda  9,6  g 
magniy sarf bo`ladi. 
 
5-masala.  Tarozining  bir  pallasiga  0,5  l  hajmli  stakan  qo`yib, tarozi  toshlar 
yordamida  muvozanatga  keltirildi,  so`ng  stakandagi  havo  karbonat  angidrid  siqib 
chiqarildi. Tarozining qaysi pallasiga qancha tosh qo`yib uni muvozanatga keltirish 
mumkin? (Hisoblashlar n.sh. da olib boriladi). 
1,6 65
3,25
32
г
у
г



2
SO
1,12
65
3, 25
22, 4
л
г
z
г
л



4
MgSO
2
4
4
2
Mg
H SO
MgSO
H



48
120
24
г
х
г
г

120
48
24 ,
г х
г
г
 

48
24
9,6
120
г
г
x
г
г




---

104 
 
 
Yechish.  Ma’lumki,  o`rtacha  molekulyar  og`irligi  29  uglerod  birligi  (u.b) 
uning  bir  moli  (29g)  n.sh.  da  22,4  l.  hajmini  egallaydi,  uning  0,5  l  ning  massasi 
quyidagi proporsiya asosida topiladi: 
 
 
 
 yoki 22,4x=0,5

29 g. 
Bundan  
 
 
  
0,5  karbonat  angidridning  massasi  ham  yuqoridagi  kabi  proporsiya  yordamida 
topiladi, ya’ni 
 
 
 
 
Havo bilan karbonat angidrid massasi o`rtasidagi farq  
0,98 - 0,65=0,33g. 
 
Demak. Javob: Tarozining kolbali pallasini muvozanat holga keltirish uchun 
0,33 g toshlar quyish kerak. 
 
Qiymatlar 
o`rtasida 
to`g`ri 
proporsional 
bog`lanishlar 
bo`lganda 
proporsiyalar tuzish ortiqcha qiyinchilik tug`dirmaydi. Lekin qiymatlar o`rtasidagi 
bog`lanish  teskari  proporsional  bo`lsa,  proporsiyalar  ancha  qiyinchilik  bilan 
tuziladi.  Shuning  uchun  ximiyadan  masalalar  yechishda  proporsiyalarni  mantiqiy 
mulohazalar asosida tuzish kerak. 
 
Yuqoridagi  misol  va  masalalardan  ko`rinadiki,  proporsiyalar  tuzish  usulini 
quyidagi holatlarda qo`llash maqsadga muvofiq bo`ladi: 
1) 
Reaksiya mahsulotlaridan birining miqdorini dastlabki modda asosida topish 
kerak bo`lganda; 
2) 
Dastlabki  moddalardan  birining  miqdori  asosida  reaksiya  mahsulotlaridan 
birini  hisoblashda  va  aksincha,  reaksiya  mahsuloti  asosida  dastlabki  moddalardan 
birini hisoblashda; 
3) 
Dastlabki  modda    miqdori  asosida  reaksiya  mahsulotining  unumini  
hisoblashda; 
4) 
Gaz holatidagi reaksiya masulotlarining hajmini hisoblashda; 
5) 
Eritmaning protsent kontsentratsiyasini hisoblashda. 
 
Xulosa  o`rnida  aytish  mumkinki,  matematika  ta’limida  integratsiyani 
amalga  oshirish  masalalarini  o`rganish,  jumladan,  matematika  fizika,  kimyo 
darsliklarining  nazariy  tahlili  bu  fanlar  orasida  uzviylik  (vaqt  ma’nosida) 
0,5
22, 4
29
л
х
л
г

29 0,5
0,65
22, 4
х
г
г



0,5
0,5 44
,
0,98
22, 4
44
22, 4
л
у
у
г
л
г





---

105 
 
ta’minlanmaganligi,  matematika  darsliklarida    ekologik  mazmundagi 
masalalarning,  yuqori  sinflarda  esa  fizika,  tatbiqiy  masalalar  miqdori  kamayib 
ketganligi  aniqlandi.  Mazkur  fanlarni  integratsiya  qilish  maqsadida:  ekologik, 
fizik,  kimyoviy  mazmundagi  masalalar  darsliklarning  yangi  avlodlarida 
ko`paytirish;  mazkur  fanlarda  keng  qo`llaniladigan  tushunchalar,  o`nli  kasrlarni 
hisoblash,  modellashtirish  ko`nikmasi,  funksional  bog`lanish,  tenglamalarni 
echish ko`nikmalarini shakllantirishga alohida ahamiyat berish va ularni malaka 
darajasiga yetkazish maqsadga muvofiq.