Tayyorladi: Rahimova Manzuraxon Qabul qildi: Reja: I. Kirish

1.2. Lochinsimonlar yoki kunduzgi yirtqichlar (Falconiformes) turkumi. Bu turkumga 290 ga yaqin tur kiradi. Ular o‘rtacha va yirik qushlar, og‘irligi 35 g dan 10- 12 kg gacha boradi va yer yuzasida keng tarqalgan. Tumshuqlari kalta va kuchli, ustki tumshug‘ining uchi pastga qayrilib, ilmoq hosil qiladi. Ustki tumshug‘ining asosida ochiq rangdagi yalang‘och teri – voskovitsasi bor, bunga tashqi burun teshiklari ochiladi. Xatti-harakati juda murakkab. Oldingi miya yarimsharlari miyaning boshqa bo‘limlariga nisbatan 1,5-2 marta katta. Bu qushlarning xarakterli belgilariga asosi ilmoqdek qayrilgan tumshug‘i, o‘tkir changal tirnoqlari borligi, gavdasi ustki tomonidan patlar bilan zich qoplanganligi va tashqi barmog‘ini orqaga qayrila olmasligi, ko‘zi boshining ikki yon tomonida joylashganligidir. Qizilo‘ngachida jig‘ildoni bor. Ayrim turlari tana massasining yarmiga teng bo‘lgan miqdordagi oziqni yeyishi mumkin.

Kunduzgi yirtqich qushlar juft-juft bo‘lib yashaydi. Bu qushlarning ikkala jinsi ham bir xil xira rangda, lekin urg‘ochisi erkagidan yirikroq bo‘ladi. Ko‘pchilik 15 turlarida jufti umrbod saqlanadi. Ular yakka yoki juft bo‘lib uya quradi, kattalari 1-3ta, maydalari 4-7ta tuxum qo‘yadi. Tuxum bosish va jo‘jalarini boqishda ikkala jins ham faol qatnashadi. Tuxumdan ko‘zi ochiq, usti pat bilan qoplangan jo‘jalar chiqadi, lekin uzoq vaqt uyada qoladi. Yirtqich qushlarning deyarli hammasi foydali, ular zararli kemiruvchilar va hasharotlarni qirib qishloq xo‘jaligiga foyda keltiradi. Lochinsimonlar jo‘ja bolali bo‘lib, jo‘jalari mayda turlarida 1,5-2 oydan keyin, yirik turlarida esa 3-4 oydan keyin uyalarini tashlab ketadi. Lochinsimonlar turkumi 3ta oilaga bo‘linadi:

1. Amerika tasqaralari (Cathartidae) oilasi;

2. Lochinlar (Falconidae) oilasi;

3. Qarchig‘aylar (Accipitridae) oilasi.

Burgutlar yirik yirtqich qushlardan hisoblanadi, qanotlari keng, qanoti yoyilganda 2,4 m ga yetadi. Burgutlar barmoqlarining uchigacha pat bilan qoplanganligi sababli oilaning boshqa vakillaridan farq qiladi. Tez, ammo og‘ir uchadi. MDH da 7 ta turi uchraydi. O‘zbekistonda burgutlar dasht va o‘rmonlarda tarqalgan, suv burguti esa suv havzalari bo‘yida uchraydi. O‘rmon mintaqasida uchraydigan keng tarqalgan turlariga – burgut (Aquila chrysaetus ), cho‘l burguti (A. nipalensis) va katta burgut (A. clanga ) kiradi. Yerda va ayrim vaqtda butalarda uya quruvchi cho‘l burgutidaan tashqari barcha burgutlar daraxt va tog‘ qiyaliklariga quruvchi cho‘l burgutidan tashqari barcha burgutlar daraxt va tog‘ qiyaliklariga uya quradi. Odatda, 2ta ba’zan 1-3 ta gacha tuxum qo‘yadi. Inkubatsiya davri 40-45 kun. Ular kichik va o‘rtacha kattalikdagi umurtqali hayvonlar bilan oziqlanadi. O‘z o‘ljasini osmonda uchib qidiradi, ba’zan yerda turib poylaydi, o‘limtiklar bilan oziqlanadi. Burgutlarning ayrim turlari ov qushi sifatida foydalaniladi. Burgutlar yordamida tulki, bo‘ri jayron va tuvaloqlar ov qilinadi. Burgutlardan ayniqsa, ho‘l burguti foydali. Ular qishloq xo‘jaligiga katta miqdorda zarar keltiruvchi kemiruvchi va hasharotlarni qiradi.