Tayyorladi: Murodov Ilhom Qabul qildi: Bahouddin Nasriddinov

Iqtisodiy munosabatlarni takror ishlab chiqarish shakllaridan biri sifatida XYuSlar moliyasining harakati minimal xarajatlarda maksimal natijalarning olinishini nazarda tutuvchi samaradorlikning umumiqtisodiy me’zo-niga bo’ysunadi. Shu sababli XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini quyidagi formula orqali tasavvur etish mumkin: S мр = N м ф : X мр Bu yerda: S мр - XYuS moliyaviy resurslaridanfoydalanish samaradorligi;

• Iqtisodiy munosabatlarni takror ishlab chiqarish shakllaridan biri sifatida XYuSlar moliyasining harakati minimal xarajatlarda maksimal natijalarning olinishini nazarda tutuvchi samaradorlikning umumiqtisodiy me’zo-niga bo’ysunadi. Shu sababli XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini quyidagi formula orqali tasavvur etish mumkin: S мр = N м ф : X мр Bu yerda: S мр - XYuS moliyaviy resurslaridanfoydalanish samaradorligi;
• N м ф - ma’lum davr (o’tgan yoki rejali) uchun XYuS faoliyatining moliyaviy natijasi; X мр - shu moliyaviy natijani qo’lga kiritish uchunXYuS tomonidan sarflangan (yoki rejalashtirilgan) moliyaviy resurslar xarajatlari
• XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda shu narsani inobatga olish kerakki, moliyaviy natija faqatgina moliyaviy emas, balki moddiy va mehnat resurslarixarajatlarining natijasi hamdir. Shuning uchun ham, masalan, mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan foydani taqqoslab turib, buning natijasida faqat faoliyatning sof moliyaviy tomonini xarakterlovchi ko’rsatkichga ega bo’lamiz, deb hisoblash maqsadga muvofiq emas. Bu XYuS moliyaviy-xo’jalik faoliyati samaradorligini ifodalovchi yaxlit ko’rsatkichlardan biri bo’lib, unga kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida moddiy-ishlab chiqarish va moliyaviy oqimlarning ajralmas bog’liqligi xosdir.

Yuqorida bildirilgan fikr o’ziga moliyaviy natija va moliyaviy xarajatlarning tavsifini mujassam etuvchi XYuS moliyaviy-xo’jalik faoliyatining samaradorligini xarakterlovchi boshqa ko’rsatkichlarga ham to’liq tegishlidir. Shunday bo’lishiga qaramasdan tahliliy maqsadlar uchun bu majmua (to’plam)dan aynan XYuSning moliyaviy faoliyatini, uning moliyaviy va baho siyosatining samaradorligini o’xshash tarzda(aynan) xarakterlovchi ko’rsatkichlarni ajratib olish muhimdir.

• Yuqorida bildirilgan fikr o’ziga moliyaviy natija va moliyaviy xarajatlarning tavsifini mujassam etuvchi XYuS moliyaviy-xo’jalik faoliyatining samaradorligini xarakterlovchi boshqa ko’rsatkichlarga ham to’liq tegishlidir. Shunday bo’lishiga qaramasdan tahliliy maqsadlar uchun bu majmua (to’plam)dan aynan XYuSning moliyaviy faoliyatini, uning moliyaviy va baho siyosatining samaradorligini o’xshash tarzda(aynan) xarakterlovchi ko’rsatkichlarni ajratib olish muhimdir.
• Shunisi taajjublanarliki, XYuS moliyaviy faoliyatining samaradorligini o’xshash(aynan) ifodalovchi bo’lib fond, moliya- kredit va pul bozorlaridagi ular operatsiyalarining daromadliligi hisoblanadi. Bu yerda, ma’lumki, pul (P* ) go’yoki to’g’ridan-to’g’ri puldan (P) hosil bo’ladi. U holda moliyaviy samaradorlikni aniqlash formulasi quyidagi ko’rinishni oladi:
• S = (P * - P) : P мр
• Bu yerda: S мр - XYuS moliyaviy resurslaridan
• foydalanish samaradorligi; P * - P – bevosita moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish natijasida XYuS tomonidan olingan daromad. Bevosita moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish natijasida XYuS tomonidan olingan daromad tarkibiga quyidagilar kiradi:
• XYuS tomonidan aktsiya va boshqa qimmatli qog’ozlarni emissiya qilish asosida bozorda joylashtirishdan olingan dividendlar;
• boshqa emitentlar qimmatli qog’ozlarini sotib olishdan olingan dividend lar;
• banklardagi pul omonatlaridan olingan foiz daromad-lari;
• XYuS foydasidagi valyutalar kurslari bo’yicha farqlar;
• va boshqalar.