Prezentatsiya Valyuta (ital. valuta, lot. valere — qadrlanmoq, qiymat) — 1) mamlakatning pul birligi va uning turi (oltin, kumush, qogʻoz); 2) chet mamlakatlarning xalqaro muomalada qoʻllanuvchi pullari, shuningdek shu mamlakatlarning pul birligida ifodalangan va xalqaro hisobkitoblarda foydalaniladigan kredit va toʻlov hujjatlari (veksellar, cheklar, banknotlar va b.). Valyuta tizimi — valyuta harakati bilan bogʻliq iqtisodiy va huquqiy munosabatlar majmui. V.t. valyutalar, ulardan foydalanish va oʻzaro almashinuv, toʻlov vositasi sifatida qoʻllanilishi, shuningdek valyutalarni ishlatish bilan bogʻliq pul-kredit munosabatlarining qoida va tadbirlari majmuidan iborat. Shuningdek valyutalarni chiqarish va ularning muomalada boʻlishini tartibga soladigan organlar ham valyuta tizimiga kiradi. V.t.ning asosiy vazifasi mamlakat ichida va mamlakatlararo pul hisobkitoblarini taʼminlash uchun sharoit yaratishdir. Valyuta kursi tartiboti, valyuta cheklasharining bor yoki yoʻqligi, xalqaro hisob-kitoblar shakli, valyutalarni oʻzaro qaytarish shartlari, xalqaro valyuta va oltin bozorlari tartiboti, xalqaro valyuta-kredit tashkilotlarining huquqiy holati (mas., Xalqaro valyuta fondi) kabilar V.t.ning asosiy unsurlarini tashkil etadi. Dastlab milliy xoʻjalik doirasida paydo boʻldi.
Vazifalar asosiy va ikkilamchi bo'linadi. Birinchi guruhga quyidagilar kiradi:
Likvidlik. Bu majburiyatlarni to'lashga imkon beradigan zarur miqdordagi xalqaro zaxira aktivlarining mavjudligi.
Tartibga solish. Tizim, to'lov balansining buzilishi yuzaga kelgan bo'lsa, vaziyatni tiklashga va tuzatishga imkon beradi.
Boshqaruv. Aniq mexanizmlardan foydalanish tufayli butun tizimning to'g'ri ishlashiga ishonch hosil qilinadi.
Xalqaro valyuta munosabatlari amaliyotida (qog'oz pul muomalasi nuqtai nazaridan) valyuta kurslarining birinchi navbatda quyidagi ikkita asosiy turi mavjud: qat'iy va suzuvchi.
Ruxsat etilgan valyuta kurslari - bu davlatlar o'rtasidagi shartnoma yoki kelishuv bilan belgilanadigan va hukumat tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan kurslar. Ruxsat etilgan valyuta kurslari haqiqatda qat'iy (oltin standartiga xos) va kelishilgan qat'iy (XVF tizimida 1971-1973 yillargacha qo'llanilgan) bo'linadi.
Suzuvchi valyuta kurslari - bu valyutalarga bo'lgan talab va taklif ta'sirida shakllanadigan va davlat tomonidan tartibga solinadigan kurslar.
O’zining rivojlanish davrida Xalqaro valyuta tizimi mos ravishda to’rtta xalqaro valyuta tizimlarini namoyon qiluvchi to’rt bosqichni bosib o’tdi. “Oltin standart” dеb ataluvchi birinchi tizim stixiyali ravishda XIX asr oxirida vujudga kеldi. Unda qator davlatlarning valyutalari o’z davlatlarining ichki bozorida oltinga erkin ayriboshlanar edi.
valyuta birligining ma'lum oltin qiymatiga egaligi; valyutaning oltinga konvеrtatsiyalanishi alohida bir davlatning ichida ham tashqarisida xam ta'minlanadi; oltin quymalar erkin ravishda tangalarga almashtirilishi mumkin; oltin erkin eksport va import qilinadi, xalqaro oltin bozorlarida sotiladi; milliy oltin zaxirasi va ichki pul taklifi o’rtasida kuchli nisbatning saqlanishi.
Oltin standart tizimi quydagilar bilan ajralib turadi: Ikkinchi tizim – Gеnuya konfеrеntsiyasi (1922y.) qarorlari natijasida vujudga kеlgan – “oltin-dеviz” standarti tizimidir. Kеyinchalik u ko’pchilik kapitalistik davlatlar tomonidan tan olingan. Bunda banknotalar oltin emas, balki kеyinchalik oltinga almashtirilishi mumkin bo’lgan boshqa davlatlar dеvizi (banknota, vеksеl, chеklar)ga almashtiriladi. Dеviz valyuta sifatida dollar va funt stеrling tanlandi.
O‘tgan yilning sentabr oyidan boshlab valyuta almashuv kursi bozordagi xorijiy valyutaga bo‘lgan joriy talab va taklif holatidan kelib chiqib shakllanib kelmoqda.
Valyuta kursining o‘zgarishi oldingi yillarda kuzatilgan doimiy devalvatsiya tendensiyasidan farqli ravishda, joriy yilda ichki va asosan tashqi omillar ta’sirida shakllanib, turli yo‘nalishdagi dinamikaga ega bo‘lmoqda.
