Tayanch reaksiya kuchlarini aniqlash. Bosh vektor va bosh momentni aniqlash

KUCHNING MARKAZGA NISBATAN MOMENTI. 
Tajribalar kо‘rsatadiki, kuch ta’sirida qattiq jism faqat ilgarilanma harakatlanib 
kolmasdan, qandaydir markaz (nuqta) atrofida aylanma harakat qilishi ham mumkin. Kuchning 
jismni aylantirish effektini uning momenti xarakterlaydi. 
Qattiq jismning A nuqtasiga 
F
kuch qо‘yilgan bо‘lsin. 
F
kuch qattiq jismni qandaydir
O markaz atrofida aylantiradi. O markazdan 
F
kuchning ta’sir chizig‘iga tushirilgan 
perpendikulyarga kuch yelkasi deyiladi va h xarfi bilan belgilanadi. (2.1-shakl, a). Kuchning 
jismni O markaz atrofida aylantirish effekti quyidagilarga bog‘liq bо‘ladi:
1)
F
kuchning moduli va kuch yelkasi h ning uzunligiga;
2) O markaz va 
F
kuch orqali о‘tuvchi OAV aylanish tekisligining egallagan xolatiga;
3) tekislikdagi aylanish yо‘nalishiga; 
Jismga ta’sir etuvchi barcha kuchlarni bir tekislikda yotadi deb olamiz. U xolda jismga ta’sir 
etuvchi kuchlarning aylantirish tekisligi umumiy bо‘ladi. Tekislikda aylanish yо‘nalishini biror 
belgi orqali aniqlab olish mumkin. Kuch momenti haqidagi tushunchani kiritamiz. 
F
kuchining O markazga nisbatan momenti deb mos ishorada olingan kuch modulini kuch 
yelkasiga bо‘lgan kupaytmasiga aytiladi. 
F
kuchning O markazga nisbatan momenti (bundan 
keyin qisqagina kuch momenti deb ataymiz) ni
 
F
m
о
yoki
 
F
М
о
bilan belgilaymiz. Demak, 
 
 
11
0
h
F
F
m



Agar kuch jismni O markaz atrofida soat mili harakati yо‘nalishiga teskari yо‘nalishda 

---

aylantirsa, kuch momenti musbat (2.1-shakl,a), agar kuch jismni O markaz atrofida soat mili 
harakati yо‘nalishi buyicha aylantirsa kuch momenti manfiy ishorada olinadi. (2.1-shakl,b). 
Kuch momenti Nyuton - metr (1N m) da, shuningdek, kilogramm metr (1Kgm) larda 
о‘lchanadi.
Kuch momenti quyidagi xossalarga ega: 
1)
Jismga qо‘yilgan kuchni о‘zining ta’sir chizig‘i bо‘ylab jismning istalgan nuqtasiga 
kо‘chirilsa, kuch momenti о‘zgarmaydi;
2)
Agar jismga kuch ta’sir etmasa (kuch nolga teng), yoki moment markazi kuchning ta’sir 
chizig‘ida yotgan bо‘lsa (yelka nolga teng) kuch momenti nolga teng bо‘ladi (2.1-
shakl,v);
3)
Kuch momenti son jixatdan OAV uchburchak yuzasining ikkilanganiga teng (2.1-shakl, 
a), ya’ni:
 
ОАВ
S
F
m


2
0
(12) 
Hakikatdan 
ham 
uchburchak 
OAV 
ning 
yuzasi: 
h
АВ
S
ОАВ



2
1
bundan
h
АВ
S
ОАВ



2
AV asos bо‘ylab 
F
kuch qо‘yilgan, shunga kura
h
F
S
ОАВ



2
(11)formula bilan solishtirsak 
 
ОАВ
S
F
m


2
0
kelib chiqadi. 
MASALALAR YECHISH 
2.1 – masala. Ikkita absolyut qattiq 
AV
va 
AS
sterjenlar uchlari 
A
nuktada bir–biriga sharnir 
vositasida maxkamlangan. Sterjenlarining ikkinchi uchlari polning 
V
va 
S
nuktalariga sharnir 
yordamida biriktirilgan. Bunda sterjenlar pol bilan tegishlicha 45
0
va 60
0
burchak xosil 
kiladi.(20-rasm, a).