Таянч концпект

Tаkrоrlаsh uchun sаvоllаr.
1.O‘zbekiston Respublikasining jahonning yetakchi mamlakatlari bilan ikki tomonlama manfaatli aloqalarining rivojlanish istiqbollarini tavsiflab bering.
2.O‘zbekistonning xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan olib borayotgan aloqalarni xarakterlab bering?
3.O‘zbekiston Respublikasining Jahon banki guruhi bilan munosabatlarini ochib bering.
4.O‘zbekiston JSTda qanday maqomga ega?
5.O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lish bosqichlarini xarakterlab bering.


II. Mustaqil ta’lim mashg‘ulotlari


MUSTAQIL TA’LIM MASHG’ULOTLARI
Mundarija

1.	Talabalar mustaqil ishlarini tashkil etish turlari va shakllari
2.	Auditoriya mashg’ulotlariga tayyorgarlik ko’rishda talaba-larning mustaqil ta’limini tashkil etishning talablari
2.1	Ma’ruza vaqtida mustaqil ta’lim
2.2	Seminar mashg’ulotlariga tayyorgarlik
2.3	Ma’ruza va taqdimotga tayyorgarlik
3.	Yozma ishlarni tayyorlashda talabalarga qo’yiladigan talablar
3.1	Referat va esse tayyorlash
3.2	Ijodiy uy topshirig’ini tayyorlash.
3.3	Ilmiy maqola tayyorlash
4.	Mustaqil ta’limni tashkil etish uchun tavsiya etiladigan namunaviy mavzular:
4.1	Topshiriqlar. Muammoli vaziyatlar va testlar
4.2	“Menejment” fanidan mustaqil ta’limga doir keyslar
Foydalanishda tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yhati

1. Talabalar mustaqil ishlarini tashkil etish turlari va shakllari
Talabalarda mustaqil, foydali fikrlashi va ijodiy faoliyatni paydo qiluvchi har qanday mashg’ulot turi mustaqil ta’lim bilan bog'liqdir. Keng ma'noda, mustaqil ta’lim deganda o'qituvchi bilan aloqada va uning yo'qligida, sinfda va undan tashqarida talabalarning mustaqil faoliyati yaxlitligi tushuniladi.
O'qituvchining to'g'ridan-to'g'ri aralashuvisiz yoki maxsus o'quv materiallari orqali talabalarning o'qituvchi tomonidan bilvosita nazoratini ko’zda tutuvchi ta'lim faoliyat turi. O'qituvchi yoki darslik tomonidan o'quv dasturlari o'rnatish orqali o'quvchini birinchi navbatda individual ish bilan ta'minlashni nazarda tutuvchi o'quv jarayonining ajralmas elementi hisoblanadi. Mustaqil ta’lim auditoriyadan tashqari vaqtda (laboratoriyada, uyda) va dars vaqtida og'zaki yoki yozma tarzda olib borilishi mumkin. Mustaqil ta’lim individual, juftlikda yoki jamoaviy bo'lishi mumkin. Mustaqil ta’lim uchun o'quv materiallari, o'qituvchining aloqasi yo'qligini qoplash va ular orqali boshqarishni ta’minlash maqsadida uslubiy tarzda tashkil etiladi. Talabalarning mustaqil ta’lim vazifalar majmui individual tanlash va o'quv maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan materiallar hajmining aniqlash imkoniyatini ta'minlashi kerak. Mustaqil ta’lim uchun mo'ljallangan vazifalar, faol va ijodiy xarakterda bo'lishi, mustaqil qarorlar izlashda rag'batlantirilishi kerak. Mustaqil ta’lim texnikasini o'zlashtirish mustaqil ta’lim ko'nikmalarini rivojlantirishning majburiy sharti hisoblanadi.
Mustaqil ta’lim quyidagicha amalga oshirilishi mumkin:

• 
  bevosita auditoriya mashg’ulotlari jarayonida - ma'ruzalarda, amaliy va seminar mashg’ulotlarida, nazorat va laboratoriya ishlari va hokazolarda bajarilishi mumkin.
  

• 
  auditoriya tashqarisida o'qituvchi bilan aloqada - ta'lim masalalari bo'yicha konsultatsiyalarda, ijodiy aloqalar jarayonida, individual vazifalarni bajarish va shu kabilarda.
  

• 
  kutubxonada, uyda, talabalar turar joyida, kafedrada va boshqa a talabalar ta'lim va ijodiy vazifalarni bajarishi mumkin bo’lgan joylarda.
  

Talaba mustaqil ta’limining maqsadi - birinchi navbatda ongli va mustaqil ravishda o’quv materiali bilan, so’ng ilmiy material bilan ishlash, o'z-o'zini tashkil etish va o'z-o'zini tarbiyalashda kelajakda doimiy tarzda professional malakani oshirish qobiliyatiga asos solish.
Mustaqil ta’lim o'quv jarayonida ikki xil bo'ladi:
Auditoriyada mustaqil ta’lim -bevosita o'qituvchi ko'rsatmalariga va uning nazorati ostida dars jarayonida amalga oshiriladi;
Auditoriyadan tashqari mustaqil ta’lim- o'qituvchining bevosita ishtirokisiz uning topshirig'iga binoan talaba tomonidan amalga oshiriladi.
Talabalarning auditoriya va auditoriyadan tashqari bo’lgan mustaqil ta’lim mazmuni tavsiya etilgan o’quv dasturida tavsiya etilgan o'quv topshiriqlariga muvofiq belgilanadi.
Mustaqil ta’lim talabalarga quyidagilarga yordam beradi:

1. 
   bilimlarni egallashga:
   

• 
  Matnni (va hokazo darslik, manba, qo'shimcha adabiyot,) o'qish;
  
• 
  Matn rejasini tuzish, matn, matn tuzilmasining grafik tasviri, matnni konspektlashtirish va boshqalar;
  
• 
  spravochnik va lug’atlar bilan ishlash;
  
• 
  Normativ-huquqiy hujjatlar bilan tanishish;
  
• 
  O’quv-uslubiy va ilmiy-tadqiqot ishlari;
  
• 
  Kompyuter texnikalari va internetdan foydalanish.
  

1. 
   bilimlarni tizimlashtirish va mustahkamlash:
   

• 
  Ma’ruza konspektlar bilan ishlash;
  

-Matnlarni qayta ishlah, darslikning o’quv materiali, birlamchi manba, qo’shimcha adabiyot, audio va video yozuvlar ustida qayta ishlash;

• 
  Rejaga tayyorgarlik;
  
• 
  O'quv materiallarini tizimlashtirishda jadvallar tuzish;
  
• 
  Nazorat savollari uchun javoblar tayyorlash;
  
• 
  Ish daftarini to'ldirish;
  
• 
  Matnni analitik ishlash;
  
• 
  Seminar (konferentsiyalar, davra suhbatlari, va hokazo) chiqishlar va gapirishda multimedia taqdimotlar, hisobotlar tayyorlash;
  
• 
  referat tayyorlash;
  
• 
  Mavzuga doir krossvord va jumboq(rebus) ishlab chiqish;
  
• 
  Test ishlab chiqish va hokazo;.
  

2. 
   Mahorat(qobiliyatlar)ni shakllantirish:
   

• 
  Vaziyatli muammolar va mashqlami na’munaga qarab yyechish;
  
• 
  Hisob-kitoblar (grafik va hisob-kitob ishlari)ni bajaring;
  
• 
  Professional keyslar va ko’p variantli masalalarni yyechish;
  
• 
  Nazorat ishi uchun tayyorgarlik;
  
• 
  Test sinovlari uchun tayyorgarlik;
  
• 
  Ish o'yinlari uchun tayyorgarlik;
  

-Professional faoliyatning turli komponentlarini loyihalashtirish va modellashtirish

• 
  Tajriba-eksperimental ishlar;
  
• 
  Audio va video texnikalardan foydalanib professional mahoratning tahlili.
  

Mustaqil ta’lim maqsadi, hajmi, murakkablik darajasi, mavzuning aniqligi va
talabalarning qobiliyati darajasiga ko’ra individual yoki guruhlarda amalga oshirilishi mumkin.
Talabalarning mustaqil ta’lim natijalarini nazorat qilish auditoriya mashg'ulotlari va auditoriyadan tashqari mustaqil ta’limiga ajratilgan vaqt oralig’ida yozma, og'zaki yoki aralash shaklida amalga oshirilishi lozim.
Talabalarning mustaqil ta’lim shakllari maqsad, xarakter, o’quv, o'quv rejasi tomonidan belgilangan soat hajmiga qarab farq qilishi mumkin: ma'ruza, seminar, amaliy va laboratoriya ishlari uchun tayyorgarlik; o’quv qo'llanmalarni o'rganish; konspektlashtirish va hujjatlar to'plamlarini o'rganish; mavzular va muammolarni kurs dasturi doirasida o’rganish; mavzuga oid hisobotlar, referatlar yozish va muammoli mavzularga esse yozish; monografiya va alohida boblarni va maqolalarni annotatsiyalash; tadqiqot va ijodiy vazifalarni bajarish; nazorat va laboratoriya ishlarini yozish.

2. 
   Auditoriya mashg’ulotlariga tayyorgarlik ko’rishda talabalarning mustaqil ta’limini tashkil etishning talablari.
   

Ma’ruza mashg’ulotlariga tayyorlanishda, asosiysi, mustaqil aqliy mehnat usulini, ongli ravishda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishni va ijodiy ishning ko’nikmalarini egallashni ko’zda tutadi. Buning uchun, qat’iy ta'lim va xulq-atvor o’quviga rioya qilish kerak. Ish vaqtining va damning aniq rejalashtirilishi muvaffaqiyatli mustaqil ishning zaruriy sharti hisoblanadi.Uning asosiga semestr davomida o’qitiladigan fanlarning ish dasturlarini qo'yish kerak. Talaba kundalik o’quv mashg’ulotiga o’z vaqtining 9-10 soatini ajratishi lozim, ya'ni, 9-10 soat, olti soatlik auditoriya mashg’ulotlariga 3-4 soat berilishi kerak.

1. 
   Ma’ruzaga tayyorgarlik
   

Ma’ruzani tinglash va yozib borish - oliy ta’limda auditoriya ishining murakkab turi hisoblanadi. Ehtiyotkorlik bilan tinglash va ma’ruzalarni konspektlashtirish talabalarni intensiv aqliy faoliyatin ko’zda tutadi. Ma’ruzalarni qisqacha yozish, ularni konspektlashtirilishi o’quv materialini o’zlashtirishga yordam beradi. Konspekt shundagina foydaliki, talaba tomonidan yozilgan va asosiy mazmun qisqacha yoritilgan bo’lsa.
2.2.Seminar mashg’ulotlarga tayyorgarlik
Har bir seminar mashg’ulotlariga tayyorgarlik ko’rishni har bir talaba taklif etilgan mavzuni mazmuni yoritilgan seminar mashg’ulotlari rejasi bilan tanishishdan boshlashi kerak.
Rejaning savollarini puxta o’ylab chiqib tahlil qilish joriy ma'ruzaning materiallari ishlab chiqishga, so'ngra mavzu bo’yicha tavsiya etilgan majburiy va qo'shimcha adabiyotlarni o'rganishga asoslanadi. Individual hohishiga ko’ra talaba mustaqil ravishda seminar masalasiga oid hisobot mavzusini tanlashi va iloji boricha uning taqdimotini ham tayyorlashi kerak. Agar o’quv dasturiga ko’ra amaliy mashg’ulotning bajarilishi ko’zda tutilgan bo’lsa, unda unga taklif etilgan bayonot (og’zaki yoki yozma) bo’yicha bajarilishi lozim. O’rganilayotgan mavzu bo’yicha yangi tushunchalar yod olinishi va glossariyga kiritilishi lozim.
Seminar mashg’ulotining tuzilmasi
Har bir seminar mavzu uuchun ajratilgan vaqt soniga va mazmuniga ko’ra seminar mashg’uloti to'rt yoki besh qismdan iborat bo'lishi mumkin.

1. 
   O’quv dasturi tomonidan aniqlangan nazariy masalalarning munozarasi.
   

1. 
   Seminar masalasi bo'yicha hisobot yoki taqdimotlar bilan chiqishlar.
   

2. 
   Mavzu bo’yicha chiqishlarning muhokamasi - munozara.
   
3. 
   Amaliy vazifalarni keying olinadigan natijalari bilan muhokama qilish yoki dastur tomonidan ko’zda tutilgan bo’lsa, uyda bajarilgan amaliy vazifalarning munozarasi.
   
4. 
   Darsga yakun yasash.
   

Adabiy manbalar bilan ishlash
Seminar mashg’ulotlariga tayyorgarlik jarayonida, talabalar tavsiya etilgan o’quv-uslubiy (shuningdek, ilmiy va ommabop) adabiyotga alohida e'tibor berishlari kerak.
Darsliklar, o'quv qo'llanmalar, ilmiy va ommabop adabiyot, davriy nashrlar materiallari va Internet, statistik ma’kumotlar bilan mustaqil ta’lim, bilim olishda eng samarali usullardan biri hisoblanadi, sezilarli darajada axborot olish jarayonini oshirish imkonini beradi, o'rganilayotgan materialni chuqurroq o’zlashtirishga hissa qo'shib, aniq bir masalaga talabalaming munosabatini shakllantiradi.

3. 
   Ma’ruza va taqdimotga tayyorgarlik .
   

D.N.Ushakov rus tili lug'atiga ko'ra,: "taqdimot-bu rasmlar, fotosuratlar, animatsiya va tovushli ma'lumotlarni, taqdim etishningg bir yo'li".
Taqdimot tayyorlash uchun: PowerPoint, MS Word, Acrobat Reader, Latex paketi tavsiya etiladi. Taqdimotlar yaratish uchun eng oddiy dastur - Microsoft PowerPoint.
Taqdimot tayyorlash avvvalo , dastlabki ma'lumotlarni to'plash va qayta ishlash kerak. Taqdimot tayyorlash tartibi:
Taqdimot maqsadini aniq shakllantirish:siz tomoshabinlar,
qiziqtirishni,ishontirishni, biror bir g’oyalarni fikrlashga undash yoki oddiy rasmiy hisobot qilish.

1. 
   Taqdimoti formati qanday bo'lishini aniqlash: jonli chiqish (unda uning davomiyligi qanday bo’ladi) yoki elektron formati (taqdimotning mazmuni qanday bo'ladi,).
   

1. 
   Taqdimot uchun barcha muhim qismlarni aniqlab ularni mantiqan ketma-ketlik zanjir ko’rinishida terib chiqsh.
   

2. 
   Matn mazmuninig asosiy jihatlarini aniqlash va ularni ajratib ko'rsatish.
   
3. 
   Taqdimot tasvirlarining mantiq, maqsad va o'ziga xos xususiyatiga ko'ra slaydlarda aks ettirish uchun ularning turlarini aniqlash.
   
4. 
   Slaydlar dizayni va formatini tanlash (tasvir va matn soni, ularning joylashuvi, rangi va hajmi).
   
5. 
   Taqdimotning vizual idrokini tekshirish.
   

Vizualizatsiya turlariga rasmlar, grafiklar, jadvallar kiradi.
Illyustratsiya - real mavjud vizual qator haqida tasavvur. Tasvirlar esa aksincha- metafora. Ularning maqsadi - tuyg'ularni keltirib chiqarish va auditoriyaga ta'sir qilish. Yaxshi o’ylab chiqib va tasavvur qilingan va taqdim etilgan tasvirlar (obrazlar) yordamida axborot insonning xotirasida uzoq vaqt qoladi. Diagramma - miqdor va sifat munosabatlarini vizuallashtirish. Ular ma’lumotlarni ishonchli namoyish qilish mantiqiy fikrlashga qo’shimcha fazoviy fikrlash uchun ishlatiladi. Jadval - ma'lumotlarni aniq va ko’rgazmali aks ettirish, ko'rish. Uning asosiy maqsadi - auditoriya tomonidan ma'lumotlarni oson qabul qilish uchun tarkibiy tuzish.
Taqdimotlar tayyorlashda amaliy maslahatlar
- alohida tayyorlang: + bosma matn + slaydlar+ tarqatma material;
-slaydlar -minimum matn maksimum tasvirni o’z ichiga olgan, ma'noli oddiy ko’rgazmali ma’lumotni visual taqdim etilishi;
-Taqdimotning matnli mazmuni -sabablarni, dalillarni, faktlarni va his- tuyg’ularni o’z ichiga olgan og’zaki nutq yoki o’qish.
-Tavsiya etilgan slaydlar soni-17-22ta.
Taqdimot uchun muhim ma'lumot: mavzu, taqdimot qiluvchining ismi, sharifi, xabar rejasi, rejasi; aytilganlarning qisqa xulosasi, foydalanilgan manbalarning ro'yxati;
-tarqatma material jonli chiqishning o’sha ko'lam va miqyosni ta’minlab berishi kerak. Insonlar, yo’qolib ketadigan tasvirlardan ko'ra, o’zlari bilan ko'proq olib ketadigan narsaga ishonishadi, so'zlar va slaydlar unutiladi, tarqatma material esa doimiy moddiy eslatma bo’lib qoladi; taqdimot oxirida tarqatma materialning tarqatilishi muhim ahamiyatga ega; tarqatma material slaydlardan ko'proq axborotga egaligi bilan farq qilishi kerak.
Ma’ruzachi bilishi va qila olishi lozim: yangi ma’lumot haqida xabar berish, texnika vositalardan foydalanish, butun semenar mashg’ulot davomida to’g’ri mo’ljal olish, munozara qila olishi a berilgan savollarga tez javob berishi belgilangan reglamentni aniq bajarish (10daqiqadan oshmasligi kerak)
Taqdimot qilishning tuzilishi.
Kirish so’zi o’z ichiga quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak:mavzu nomi, asosiy fikrni xabar qilish, ko’riladigan savollarning qisqacha sanab o’tilishi muhim jihatiga urg’u berishi kerak.
Asosiy qismda taqdimotchi ko’rilayotgan mavzuning chuqur mazmun mohiyatini ochib berishi kerak. Asosiy qismning vazifasi tinglovchilarni mavzuga qiziqtirish va ular materillar bilan tanishish hohishini uyg’otish uchun yetarlicha ma’lumotlar keltirish.