|
Bosh skeleti. Bosh skeleti funksiyasi va rivojlanish xususiyatlariga ko‘ra 2 kismga: miya qutisi suyaklari va yuz suyaklariga bo‘linadi.
Miya qutisi suyaklariga: ensa suyagi, peshona suyagi, asosiy suyak, ponasimon suyak, tepa suyaklari, chakka suyagi, burunning pastki chanoq suyagi, ko‘z yoshi suyagi, burun suyagi knr.adi. Yuz suyaklariga pastki jag‘ suyagi va til osti suyagi kabi tok. suyaklar kiradi. Juft suyaklarga yuqori jag‘ suyagi, tanglay suyagi va yonoq suyagi kiradi va xrkazo. Bolalarning bosh skeleti o‘lchami, tanaga nisbatan proporsiyasi, birikishi bilan kattalarnikidan farq qiladi.
Bolalarda bosh skeletping yuz kismi miya qutisi semita nisbatan kichikroq bo‘lib, yosh ortishi bilan bu farq yo‘qola boradi. Bosh skeleti bolaning 2 yoshigacha bir tekis usadi. Ensa suyagi bo‘rtib chvqadi va tepa suyaklari bilan birga tez o‘sa boshlaydi. Yangi tugilgan bola kalla suyaklarining suyaklanish jarayopi 15 oylikkacha davom etadi. Uning kalla suyaklari bir-biri bilan biriktiruvchi to‘qima yordamida tutashadi, bular liqildoq deb ataladi. Liqildoqlar peshonada, ensada, chekka-da bo‘ladi. 1,5 yoshda kalla suyaklaridagi liqildoqlar suyaklanib bo‘ladi, 4 yoshda esa miya qutisining choklari hosil bo‘ladi.
13–14 yoshdan peshona suyagi jadal usadi. Bosh skeletining o‘sishi va
rivojlanishi 20 yoshdan 30 yoshgacha davom etadi. Maktab yoshidagi bolalarda bosh hajmi juda sekin o‘sadi. Qiz bolalarda 13-14 yoshda, o‘g‘il bolalarda 13-15 yoshdan tez o‘sa boshlaydi.
Kalla suyaklari choklar yordamida birikkan bo‘ladi. Ular uch xil: tishsimon, tangasimon va tekis chok hosil qilib birikadi.
Umurtqa pog‘onasi. Umurtqa pog‘onasi alohida-alo-hida umurtqa suyaklarining umurtqalararo tog‘ayli disk qavat yordamida ustma-ust joylashishidan hosil bo‘ladi. Umurtqa pog‘onasi skelet o‘qi va tayanchi hisoblanadi, orqa miyapi turli tashqi ta’sirdan saqlab turadi. Umurtqa pog‘opasi yuqrri va pastki kamar og‘irligini yengillashtirishda qatnashadi. Umurtqa yoylari va tana-laridan hosil bo‘lgan teshiklar tutashib umurtqa kana-lini hosil qiladi. Umurtqa kapali yuqorida miya qutisi bo‘shlig‘iga tutashadi, pastda esa dumg‘aza suyagining tsshigi bilan tugaydi. Umurtqa pog‘onasining yonida umurtqalararo teshiklar bo‘lib, bu teshiklardan orqa miya nervlari, qon tomirlar va limfa tomirlari o‘tadi.
Umurtqa pog‘onasi 33–34 ta umurtqadan tashkil toptan. 7 ta bo‘yin, 12 ta ko‘krak, 5 ta bel, 5 ta dumg‘aza va 4–5 ta dum umurtqalariga bo‘linadi. Katta odamning umurtqa pog‘onasida 4 ta egrilik bo‘ladi. Birinchi egri-lik bo‘yin qismida bo‘lib, oldinga qarab bo‘rtib chiqqan, ikkinchisi ko‘krak qismida bo‘ladi; uchinchisi bel qis-mida oldinga bo‘rtib chiqq,an. To‘rtinchi egrilik dum-g‘aza va dum umurtqalaridan hosil bo‘lib, bo‘rtikligi orqaga qaragan bo‘ladi. Umurtqa pog‘onasining egri-liklari bog‘cha yoshi oxirlarida hosil bo‘ladi, bu egriliklar bola yurganda bilinadi, yotganida ular yoziladi. Usmirlik davrida bel egriligi vujudga keladi. Umurtqa pog‘onasi suyaklarining suyaklanishi yoshlikdan o‘smirlik davrigacha, so‘ngra katta odamda ham davom etadi.
Bola 10 yashar bo‘lganda umurtqalar orasidagi tog‘ay to‘qimasi qalin bo‘ladi. 14–15 yoshlarda bu tog‘ay to‘qi-malarida yangidan suyaklanish nuqtalari hosil bo‘ladi. 23–26 yoshda umurtqaning barcha qismlari suyaklanib tugaydi. Umurtqa pog‘onasining tez o‘sish jarayoni o‘g‘il bolalarda qiz bolalarga nisbatan kechroq tugaydi. Shuning uchun ham bolalar parta, stolda noto‘g‘ri o‘tirganda umurtqa pog‘onasi turli xilda qiyshayib qolishi mum
kin. Bu bola qad-qrmatining buzilishiga, ba’zan umurt-qa pog‘onasining bir tomonga egilib qolishiga–skolioz va boshqalarga sabab bo‘ladi. Umurtqa pog‘onasiniig bo‘yin va bel qismi juda harakatchan. Umurtqa pog‘onasi bukiladi va yoziladi, o‘ngga va chapga egiladi, shuningdek, ko‘ndalang o‘q atrofnda buriladi. Uning harakatchanligi kattalarga qaraganda bolalarda ancha ortiq bo‘ladi. Katta yoshli erkaklarda umurtqa pog‘onasining uzun-ligi 75 sm, ayollarda 68 sm.
Do'stlaringiz bilan baham: |
