Tatu samarqand filiali Dasturiy injinering yo’nalishi 1-kurs talabalari Akademik yozuv fanidan tayyorlagan ko’rgazmali dars slaydi

TATU Samarqand filiali Dasturiy injinering yo’nalishi 1-kurs talabalari Akademik yozuv fanidan tayyorlagan ko’rgazmali dars slaydi

AKADEMIK YOZUV

7MAVZU:IDORAVIY OG‘ZAKI NUTQ

Reja:

• Dialogik nutq tushunchasi.
• Savol-javob dialoglari.
• Monologik nutq tushunchasi.
• Dialogik va monologik nutqning o‘zaro bog‘liqligi.

Dialogik nutqlar insonning muloqot shakllari hisoblanadi. Inson nutqi ko‘rinishlari sifatida dialogik nutq, nutqning shakllanishidagi umumiy qoidalarga hamda insonlar o‘rtasida amalda bo‘lgan muomala etikasi va tamoyillariga bo‘ysunadi. Ayni paytda, ularning har biri shakllanishdagi til xususiyatlari va tildan tashqarida bo‘lgan omillarga munosabati bilan bir-biridan farqlanadi.Ikki kishi o‘rtasidagi har qanday suhbatni dialog sifatida e’tirof etish mumkin. Ammo bu nutqning o‘ziga xos xususiyatlari ana shu ikki kishi o‘rtasida yuzaga kelgan suhbat jarayonida ochiladi.

Taklif, munnatdorchilik. Tabrik, taajjub yoki hayratlanish, tilak-istak mazmunidagi dialog replikalarida quyidagi nutqiy muvozanat so`z va iboralari uchraydi.



Taklif.

• Men sizni … taklif etmoqchiman
• … ruxsat bering
• keling …
• marhamat …



Minnatdorchilik.

• rahmat, sizdan minnatdorman
• boshim osmonga yetdi
• xursandman
• sizga minnatdorchilik bildiraman



Tabrik.

• chin qalbimdan tabriklayman
• muborak bo`lsin
• qutlayman
• ruhsat eting

Alohida bir kishiga taalluqli bo‘lgan nutq monologik nutq sifatida baholanadi. Bu nutq ikki xil ko‘rinishga ega: ochiq nutq va ichki nutq.

Ochiq nutq jamoaga qaratilgan bo‘ladi va turli xarakterdagi yig‘ilishlarda – qurultoylarda, sessiyalarda, ilmiy anjumanlarda, dars jarayonida, hisobot yig‘ilishlarida, har xil jamoalarning majlislarida, uchrashuvlarda, bayramlarda, to‘y-tomoshalarda, tug‘ilgan kunlar, do‘stlar uchrashuvi singari kichik davralarda, motam mitinglarida so‘zlanadi. Bu yig‘ilishlarning mazmuni turlicha bo‘lganligi sababli ularda so‘zlanadigan monologik nutq xarakteri ham bir-biridan farq qiladi. Masalan bayramlar, uchrashuvlar, to‘y-tomoshalar, tug‘ilgan kunlar tantanali tarzda kechadigan yig‘inlar bo‘lganligi tufayli ularda so‘zlanadigan nutq ham tantanali ruh asosiga qurilgan bo‘ladi. Hisobot yig‘ilishlari va jamoalarning (ishlab chiqarish, rejalashtirish) majlislari rasmiy xarakterda bo‘ladi.

Xullas, bu har ikkala nutq ham qanday vaziyatda ijro etilishidan qat’iy nazar ular muallifning dunyoqarashi va maslagini, ma’naviyati va madaniyatini o‘zida mujassam qiladi. Insonning saviyasi qanday bo‘lsa, uning muomalasi ham shunday bo‘ladi. Bu har ikkala nutqning o‘ziga xos xususiyatlarini bilib olganimizdan keyin biz ham vaziyatga qarab so‘zlashishimiz va har bir nutqiy vaziyatdan o‘z maqsadimizdan kelib chiqib unumli foydalanishimiz, bor imkoniyatimizni tinglovchilarning hurmat-e’tiborini qozonishga qaratishimiz lozim bo‘ladi.

E’tiboringiz uchun raxmat!