Tasviriy sa’nati

1.9-shakl. 1.10-shakl.

13

Ma’lum bo'hshicha, bino shakllarming muntazamligi va mutanosibligini aniq belgilashda eng qulay usul dinamik kvadratlar deb atalgan. O’zaro bogiiq bo‘lgan kvadratlar asosida tortiladigan chiziqlar tun hal qiluvchi ahamiyat kasb etgan (1.9-shakl). Ushbu to‘rdan foydalamb, uning ustiga mo‘ljallangan binoning tarxi chizilardi. Shu tarx o‘lchamlariga bog‘liq ravishda yana to‘r ustiga binoning fasad chizmalari ham tushirilar edi va shu tizim asosida 100 dan ortiq asonatiqaning shakli va qunlish tarzi tadqiq qilindi. P.Zohidovning «Zeb ichra ziynat» asarining 31betda dinamik kvadratlar to‘rida joylashgan besh ming yil avval Misrda barpo qilingan Xefren piramidasi va Xeops ehromi tarxi berilgan(1.lO1.11shakllar).

1.ll-shakl.

Qadimgi rae’moriy qonunning tasvir namunalarini hatto miloddan avvalgi XV asrlarga oid O’rta Osiyo me’morchiligida ham yaqqol uchratamiz. 1.121.13-shakllarda Buxordagi Somoniylar va Xorazmdagi Taqash maqbaralari rejasi berilgan. Geometnk naqshlar ham dinamik kvadratdan foydalanish natijasida paydo bo'lgan. Shu sababli qadimgi binolar va naqshlar chiroyli, mahobatli va mustahkam bo'lgan.
Temuriy hukmdorlari orasida ayniqsa, Temurning nabirasi buyuk o‘zbek olimi, astronom va matematik, davlat arbobi Ulug‘bek Muhammad Tarag‘ay (13941449) O'rta Osiyo xalqlari ilm fani va madaniyatiga katta hissa qo‘shdi. U awalo, ilm fanga qiziqqanligi sababli, Buxoroda (1471), Samarqandda (1420), G'ljduvonda (14321433) madrasalar qurdirdi. Taxminan 14201429yillari Samarqand yaqimdagi Obi Rahmat tepaligida o‘zinmg uch qavatli, diametri 4650 metrli, balandligi 50 metrcha bo‘lgan Rasadxonani qurdinb, unga o'zi rahnamolik qilgan.
Temuriylar avlodidan bo‘lgan Hind impenyasining bunyodkori, Te­murning evarasi, buyuk shoir va davlat arbobi Zahiriddin Muhammad

1.12-shakl.

1.13-shakl.
Bobur (14831530) bobokalonlan kabi binokorlik va bog‘dorchilikka qiziqqanvaixlosqo‘yganedi.
Mirzo Boburga o‘z yurtida me’morchilik va bog‘dorchilik bilan shug‘ullamsh nasib etmadi. U o‘z bilim va orzularini Hindistonda va Afg‘oniston zaminida hukmronlik davrlarida amalga oshirdi.
Boburmng buyrug‘i va rejasi bilan turli xil minoralar va bog‘lar bunyodetildi.Boburiylarimperiyasi(15281707)davridagime’morchilikda enshilgan yutuqlar shunga olib keldiki, Hindiston arxitekturasining navbatdagi yuksalish davri sifatida tarixga kiritildi.
Bobur va Bobunylar avlodidan podishoh Akbar, Boburmng chevarasi Jahongir san’at homiysi sifatida jahonga mashhur bo‘ldilar. Ular qurdirgan ajoyib va mahobatli me’morchilik obidalari jahonga ma’lum. Shular qatorida Tojimahal ansambli (1650y.) Boburiylar davri arxitekturasining gultojisidir. Tojimahal peshtoqlari orasidagi yozuvlarda ustodlari Muhammad Sharif Samarqandiy va Ota Muhammad Buxoriylar bor.