Tasviriy san’at va qo‘l mehnatiga 0 ‘qitish maxsus

Eshitishda nuqsoni bor o'quvchilarda tasavvurning o'ziga
xosligi
Tasviriy san’at - haqiqatni aks ettirish tarzida, kichik yoshdagi 
maktab o‘quvchilarining muhim maxsus dars mashg‘ulot qonuni- 
yatlarini, uning har xil turlari - doimiy va uzluksiz ko‘rish 
obrazlarini tekshirishga yordam beradi. Shundan kelib chiqib, ancha 
mustahkam, yorqin adekvat haqiqatni, u yoki bu ko‘rish obrazi, real 
haqiqatni bilish yutug‘iga, bolalar badiiy faoliyatining va estetik 
rivojlanishining yutug‘iga bog‘liq.
0 ‘quv-tasviriy jarayonda tasawur obrazlari muhim rol o‘y- 
naydi.
Ammo eshitishda nuqsoni bor o‘quvchilarda tasawur o‘ziga 
xos xususiyatlarga ega.
G.L.Vilodskaya, L.S.Vigotskiy, A.RGozova va boshqalar 
tadqiqotlari eshitishda nuqsoni bor bolalar ontogenezining ilk bos- 
qichlarida, tasawuming rivojlanishida eshitadigan tengdoshlaridan 
qolib ketganliklarini ko‘rsatib o‘tganlar.
Eshitishda nuqsoni bor bolalarda tasawur xususiyatlari nutq 
shakllanishi, fikrlashda, qoloqligi, turli faoliyatni o‘zlashtirish, 
qabul qilishning qolib ketishi bilan tushuntiriladi. Eshitishda 
nuqsonli bolalarda xotira obrazlari yetarlicha yorug‘, yorqinligi va 
tezligi bilan xarakterlanadi. Mening tushunarli fikrlashimning 
rivojlanishiga so‘zning aniq ahamiyatidan chalgMtishdan halaqit 
beradi, so‘zlar bilan yaralgan obrazlami qayta tiklashni yana yangi 
obrazlami shakllanishi ular koMamini qiyinlashtiradi. Nudelman 
qayta ko'rilgan tasawur xususiyatlarini o‘z tadqidotlarida shuni 
ko‘rsatadiki, eshitishda nuqsoni bor o‘quvchilar adabiy asarlami 
o‘qiganda vujudga kelgan obrazlar yozilishiga har doim ham mos 
kelmaydi. Bunday mos kelmaslik, bolalar o‘qigan fikrlar
113

---

uslmilishining to‘liq emasligi natijasida hosil bo'ladi. Hikoya 
(jlgan rasmlarda, tasvirlanayotgan holat har doim mazmunga mos 
jjluaydi. A w algi tajribalaridagi matn bilan rasm orasidagi farqlar- 
„ ©‘pdalillami bolalar rasmga kiritadilar. Chunki hikoya matai 
tolilarga predmet obrazlarini topish, tasawurga qaraganda ko‘proq 
xotiia 
obrazlariga tegishli obrazlami aktuallashtiradi. Eshitishda 
nKjonli bolalarda katta qiyinchiliklar adabiy asarlarda yozilgan 
obytktlar 
orasida fazoviy munosabatlarni qayta tiklashda kuzatiladi.
Qayta tiklangan tasawur rivojlanishi orqada qolishi tasawur 
boyligining kamligi va ulami qayta qurish mahoratining yo‘qligi 
sabjblaridan biri bo‘ladi.
Nudelman fikricha, eshitishda nuqsoni bor bolalaming ijodiy 
taiafvurini tadqiq qilish katta qiziqish uyg‘otadi, chunki kattalar va 
tenjjlosMar bilan muloqotning chegaralanganligi ularga yetarli 
ma’lumct olish imkoniyatini bermaydi, nutq va fikrlashning 
rivojlanish 
qoloqligi, bor bo‘lgan tasawuming usul va yo‘liar ini
o zlashtirishga xalaqit beradi. Regishniy va Sotsinaning tadqiqotlari 
eshitishtla nuqsoni bor kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarining 
g'oyalaridan foydalanishda yetarlicha epchillik ko‘rsatmaydilar. 
Eshitishda nuqsoni bor bolalar yaratgan kompozitsiyalari eshitadi- 
gan bolalardan ko‘proq predmetli va kamroq original, bolalar ko‘p- 
roq berilgan modellarga, harakat namunalariga bog‘lanib qolganlar.
Tadqiqotlarda eshitishda nuqsoni bor bolalaming obyektlami 
sodda, sxemali tasvirlashga moyilligi aniqlangan, yangi obrazlami