«tasvir» nashriyot uyi

BILIB OLING.
 Muayyan predmet yoki voqea-
hodisalar haqidagi fikr-mulohazalar bayon qilingan matn
muhokama matni hisoblanadi.
ESDA SAQLANG. 
Muhokama matni darsliklar va
ilmiy kitoblarda ko‘proq qo‘llanadi.
45-mashq. 
Matnni o‘qing. Kompyuter haqidagi mulohazalardan
xulosa chiqarishga harakat qiling. Ana shu mulohaza-xulosalar atrofida
bahslashing.
KOMPYUTER
Olimlar kompyuterni inson miyasidan andaza olib yarat-
gan. O‘ylaydi. Hisob-kitob qiladi. Muammoni yechadi. Xulosa
chiqaradi. Eslab qoladi... Faqat kompyuterning insondan bitta
MUHOKAMA MATNI

---

18
ustunligi bor: keraksiz axborotni xohlagan paytda xotirasidan
o‘chirib tashlashi mumkin... Odam esa yomon xotiralarni mi-
yasidan o‘chirib tashlolmay aziyat chekadi... (O‘. Hoshimov)
46-mashq. 
Matnni o‘qing. Navro‘z bayrami haqida muhokama-
munozara qiling.
Navro‘z o‘zbek xalqining shunday bir qadriyatiki, u
millatning borligini, ulug‘ligini namoyon etadi. Navro‘z, hech
bir shubhasiz, xalqimiz bilan birga yashab, birga ulg‘ayib,
taraqqiy topgan bayramdir. Xalq tarixi va madaniyatining ajralmas
qismi bo‘lgan Navro‘z qanchalik ko‘hna ildizlarga ega bo‘lsa,
ayni paytda shunchalik har yili biz bilan yonma-yon yangilanib,
qayta quvvatga kiradi. Ushbu bayramga munosabat xalqimizning
o‘tmishi, buguni va kelajagiga munosabatning ramzi sifatida ham
namoyon bo‘ladi (Sh. Turdimov. «Hikmatlar xazinasi» kitobidan)
47-mashq.
 Matnni ko‘chiring, gaplarning bog‘lanishiga e’tibor
bering. Boshqa bir o‘simlik haqida muhokama matni tuzing.
QIRQBO‘G‘IM
Dala qirqbo‘g‘imi ildizpoyali ko‘p yillik o‘t bo‘lib, daryo,
kanal va ariqlar bo‘yidagi sernam yerlarda, zovurlar yoqasida,
buloqlar atrofida, marzalarda o‘sadi. Uning poyasi, shoxlari
serqirra va bo‘g‘imlarga bo‘lingan. Shuning uchun ham unga
qirqbo‘g‘im deb nom berilgan. Bo‘g‘im oraliqlarining ichi kovak.
Uning shoxlari faqat poya bo‘g‘imlaridan chiqadi va bo‘g‘imlarda
halqa hosil qilib joylashadi. Barglari mayda bo‘lib, poya va
shoxlardagi bo‘g‘imlarda halqa hosil qilib o‘rnashgan. (6-sinf
«Botanika» darsligi)
48-mashq. 
Matnni o‘qing, undagi gaplarning mazmunan va
grammatik bog‘lanishiga diqqat qiling.
NINACHI
Dunyoda ång ko‘p ovqat yeydigan jonivor qaysi ekanligini
bilasizmi? Siz, ehtimol, sher yoki yo‘lbars deb o‘ylarsiz. Boshqa
birovlar ayiq yoki bo‘ri deb hisoblar. Ba’zilar bunday jonivorlar
qatoriga filni ham qo‘shishar. Ammo bularning birortasi ham
to‘g‘ri emas.

---

19
Dunyoda eng ko‘p ovqat yeydigan jonivor ninachidir. U
ikki soat ichida qirqta pashsha va chivinni tutib yeydi. Agar
uning gavdasi sher yoki fil kabi katta bo‘lganida edi, birdaniga
bitta sigirni yeb qo‘ygan bo‘lar edi. Bitta ninachi shuncha zararli
hasharotni yo‘q qilsa, o‘nlab, yuzlab ninachilarning tabiatga,
odamlarga qanchalik foyda keltirishini tasavvur qilish mumkin.
Bu bilan ninachi tabiat qo‘riqchisi vazifasini bajaradi. Tabiatda
ninachiga o‘xshagan foydali jonivorlar ko‘p. Ularni asrash
hammamizning vazifamizdir. («O‘zbek tilini o‘rganamiz» kitobidan)
49-mashq.
 Matnni o‘qib, uning mazmunini qayta hikoya qiling.
Sabzavotlar haqidagi fikrlaringiz asosida muhokama matni tuzing.
SABZAVOT
Odamlar sabzavotni ovqatga juda qadimdan ishlatib keladilar.
O‘rta Osiyoda piyoz, sabzi, qalampir, turp va boshqa sabzavot
ekinlari ikki ming yil ilgari ham ekilgani ma’lum. Sabzavot
o‘tsimon o‘simlik bo‘lib, uning biror sersuv qismi, chunonchi,
sabzi, turp, sholg‘omning etli ildiz mevasi; karam va salatning
barglari; gulkaramning g‘unchasi; rovochning barg bandi;
pomidor, bodring, baqlajonning mevasi ovqatga ishlatiladi.
Sabzavotlar mazali bo‘lishi bilan birga juda foydali hamdir. («U
kim. Bu nima» kitobidan)
1. Qanday matn muhokama matni hisoblanadi?
2. Muhokama matni ko‘proq qayerda qo‘llanadi?
3. Muhokama matnining boshqa matn turlaridan farqi
nimada?

---

20