Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

10.5.  Analitik usullarning asosiy guruhlari
Analitik  kimyoda  organik  reagentlarni  qo'llashni  stereokimyo 
asoschisi,  shveytsariyalik  A.  Verner  1893-yilda  koordinatsion  birik­
malar  nazariyasini  yaratdi  va  tahliliy  kimyo  amaliyotida  organik 
kompleks  birikmalami  reagent  sifatida  qo'llash  imkoniyatlarini 
nazariy  asosladi.  A.  Vernerning koordinatsion  birikmalar nazariyasini 
Rossiyada birinchi bo'lib  qabul  qilgan M A .  Ilinskiy  (1856-1951  yy.) 
va  L.A.  Chugayevlar  organik  reagentlarni 
analitik 
kimyoda 
cho'ktiruvchi  reagent  sifatida  qo'lladilar.  1905-yilda  dimetilglioksim 
(xelat  hosil  qiluvchi  ligand)  yordamida Ni+2  kationini  barqaror  ichki 
kompleks  birikma  sifatida  kompleksonometrik  titrlashda  qo'llash 
imkoniyatlari  ochib  beiildi.  M A .  Ilinskiy  va  nemis  kimyogari  G. 
Knorre  1885-yilda  Co(III)  va  Fe(III)  uchun  analitik  reagent  taklif 
qildilar.  L.A.  Chugayevning  shogirdi  akademik  LI.  Chemyayev 
platina  guruhi  elementlarini  rudadan  ajratib  olish  va  tarkibini  analiz 
qilish,  ulaming  kompleks  birikmalarini  o'rganish  jarayonida  ichki 
sferadagi  ligandlarning 
trans-ta sir  qonuniyatini
  ishlab  chiqdi. 
Aktinoidlar va yadro  energetikasi materiallarini  analiz qilish  bo'yicha 
tadqiqotlari  uchun ko'p marta davlat mukofotlariga sazovor bo'ldi.
Akademik K B .  Yatsimirskiy  -
  1936-1941  yillarda  O'rta  Osiyo 
davlat  universiteti  (hozirda  O'zMU)  kimyo fakultetida  tahsil  oldi  va 
1940-yilda 2  ta  ilmiy  maqola  chop  etdi.  Yosh  tadqiqotchi  194 l-yilda 
himoya  qilgan  diplom  ishining  ilmiy  saviyasi  o'ta  yuqori  bo'lganligi 
uchun  kimyo  fanlari  nomzodi  dissertatsiyasi  sifatida  1941-yil 
avgustida  shu  ishni  qayta  himoya  qildi.  1948-yilda  “Kompleks 
birikmalar  termokimyosi'’  mavzusida  doktorlik  dissertatsiyasini 
himoya  qildi.  Olim  analitik  kimyo  faniga  o'ta  kichik  miqdordagi 
moddalami  aniqlash  imkoniyatini  bemvchi kinetik  analiz usulini va 
kimyo ta'limiga fizik-kimyoviy analiz usullarini o'qitishni  kiritdi.
N.A.  Parpiev  O'rta  Osiyoning  yetakchi  kimyogar-olimlaridan 
bo'lib,  butun  hayoti  va  ijodini  kompleks  birikmalar  kimyosini 
rivojlantirishga  bag’ishlab  kelmoqda.  Iqtidorli  olim  1964-yilda  O'rta 
Osiyoda birinchi  bor fizik  usullar tadqiqoti  laboratoriyasi tashkil  etib, 
termik va rentgenofaza analizi, mass-spektrometriya, IQ-, EPR-, YMR

---

spetroskopiya usullarini Glmaliq  kon-metailurgiya korxonasida  riodir 
va  qimmatbaho  metallar  rudalarini  analiz  qilishda  va  ilmiy  kadrlar 
tayyorlashda  qo'lladi.  Ustoz  rahbarligida  700  dan  ortiq  ilmiy 
maqolalar,  9  ta  monografiya  va  3  ta  darslik  chop  etilgan,  11  ta  fan 
doktori va 35 ta fan nomzodi tayyorlangan.
M.A. Ilinskiy 
I.I. Chemyayev  K B .Yatsimirskiy 
N.A.  Parpiev
1856-1941  yy. 
1893-1966yy. 
1916-2005 yy. 
14.09.1931 yil
Elektrokimyoviy  analiz  usullari  asoschilari.
  Kimyo  faniga 
elektrokimyoviy  analiz  usullarining  kirib  kelishi  fizik  kimyo,  kolloid 
kimyo  va  analitik  kimyo  rivojida  yetakchi  omillardan  biri  bo'ldi. 
Bugungi  kunda  elektrokimyoviy  analiz  usullari  o'zining  yuqori 
darajada  sezgirligi,  selektivligi,  universalligi  va  analiz  qilinuvchi 
obyektlar  soni  hisobidan  analitik  kimyo  amaliyotida  yetakchi  o'rinni 
egallab kelmoqda. Ushbu  sohaning paydo bo'lishi va rivojida bir qator 
fizik va kimyogar olimlar:  L.  Galvani,  A.  Volta,  F.F.  Reyss,  G.  Devi, 
M. Faradey,  F.V.  Kolraush,  I.A.  Kablukov,  S.P.  Serensen,  V. Nernst, 
A.N.  Frumkin  va  boshqa  kimyogar-analitiklar  o 'z  hissalarini 
qo'shdilar.  V.  Nernst  tomonidan  yaratilgan  galvanik  element 
nazariyasi  elektrokimyoviy  analiz usullari ochilishiga asos bo'Jdi.
S.P.  Syorensen  eritmalarda.  vodorod  ionlar  konsentratsiyasi 
aniqlash  va  hisoblash  imkonini  beruvchi 
“p H   shkala ”, “siandart
 
erittna”, “bufer  eritma”
 
tushunchalarini  kiritdi.  Suvli  eritmalarda 
boradigan  kimyoviy  jarayonlarga  muhit  ta'sirini  ko'rsatdi  va  pH- 
metriya usuliga asos soldi.
337

---

V. Nernst 
S.P.  Serensen 
A.N. Frumkin  B.P. Niolskiy
1864-1941  yy. 
1868-1939 yy. 
1895-1976yy.  1900-1990 yy.
A.N. Frumkin elektrokimyoviy jarayonlaming  nazariy asoslarini 
yaratdi.  Uning  tadqiqotlari  natijasida  polyarografiya  usuli,  metallar 
sirtini  elektrokimyoviy  usulda  qoplash  va  korroziyadan  himoyalash, 
akkumulyatorlar,  batareyalar  yasashga  va  ko'plab  toza  metallar 
olishga asos bo'ldi.