Tashqi savdo siyosati, uning O’zbekiston iqtisodiyotdagi ahamiyati

Tashqi savdoni boshqarish instrumentlari²

Usullari		Savdo siyosati vositalari	Bevosita boshqaradi
Tarifli		Bojxona bojlari Tarif kvotalari		Import import
Tarifsiz	miqdoriy	Kvotalash Litsenziyalash Ko’ngilli cheklash	eksport eksport	Import import
	yashirin	Davlat xaridlari Mahsulot tarkibini talab qilish Texnik to’siqlar Soliq va yig’imlar		Import Import Import Import
	moliyaviy	Subsidiyalar Kreditlash Demping	Eksport Eksport Eksport

Tashqi savdo xarakteri davlat tashqi savdoni boshqarishda qaysi instrumentlardan foydalanishiga va ularning ta’sir darajasiga bog’liq bo’ladi. Unga ko’ra tashqi savdo siyosati xarakteri quyidagicha bo’lishi mumkin:

1.2-jadvav

Tashqi savdo xarakteri³

Miqdoriy tarifli	Ochiq	Sezilarli himoyalangan	cheklangan
Ochiq	Ochiq	Sezilarli himoyalangan	proteksionizm
Sezilarli himoyalangan	Sezilarli himoyalangan	Sezilarli himoyalangan	proteksionizm
cheklangan	Proteksionizm	Proteksionizm	proteksionizm

Tashqi savdo xarakteri mamlakatda biznesni boshlashga ta’sir qiluvchi omillardan biridir, shuningdek agar davlat qulay investitsion muhitni yaratishga harakat qilsa, u holda tashqi savdo siyosatini yengillashtirishi kerak. Jahon Moliya Tashkiloti har yili davlatlardagi iqtisodiy faoliyat olib borish imkoniyatlarini tahlil qiladi, bunda alohida o’rinda davlatning tashqi savdo siyosatidagi erkinlik darajasi tahlil qilinadi. Tashqi savdo siyosatidagi erkinlik darajasi rivojlangan davlatlarda rivojlanayotgan davlatlarga qaraganda yuqoriroq bo’lib, bu darajaga yetib kelishda rivojlangan davlatlar rivojlanayotgan mamlakatlar tutayotgan yo’lni allaqachon bosib o’tgan.

Kurs ishimizning ikkinchi qismida aynan O’zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosatining tashkil qilinishini, uning hozirgi holatini va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishdagi rolini tahlil qilamiz.

II. O’zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosati va uning iqtisodiy islohotlardagi o’rni

1. Tashqi savdo siyosatining iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishdagi o’rni va uni tashkil qilishning huquqiy asoslari

O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin o’z tashqi faoliyatini olib bora boshladi. Respublikamiz o’zi uchun tashqi savdo siyosatini tanlab oldi va uni faol amalga oshirish maqsadida tashqi faoliyatni boshqarishning huquqiy asoslarini yaratdi. Bu huquqiy asoslar haqida to’xtalishdan oldin O’zbekiston tanlab olgan tashqi savdo siyosatining qisqacha mazmuni va uni iqtisodiy islohotlarni rivojlantirishdagi o’rni haqida to’xtalib o’tamiz.

Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab mamlakatimiz tashqi savdo siyosatida quyidagi ustuvor yo’nalishlarni o’zi uchun belgilab oldi

• 
  Eksportga yo’naltirilgan tashqi savdo siyosatini olib borish, eksport sohasida faoliyat olib borayotgan korxonalarga keng imkoniyatlar yaratib berish
  
• 
  Import o’rnini bosuvchi tovarlar ishlab chiqarish, bu bilan ichki ishlab chiqarishni kengaytirish
  
• 
  Mahsulot turini diversifikatsiya qilish, eksport qilinayotgan mahsulotlar turini ko’paytirish, sifatini oshirish, shuningdek eksport tarkibida xom ashyo o’rnini kamaytirish
  
• 
  Shuningdek mamlakat eksport salohiyatini butun dunyoga namoyish qilish, bu bilan mamlakatga investitsiyalar oqimini kuchaytirish, mamlakatdan eksport qilish imkoniyatlarini sekinlik bilan osonlashtirish
  

Albatta bu islohotlarning iqtisodiyotimizni rivojlantirishdagi o’rni beqiyos, eksport salohiyatini rivojlantirish mamlakatimiz uchun quyidagi keng imkoniyatlarni taqdim etadi:

Birinchidan, eksportni rivojlantirish va eksport tovarlari turini diversifikatsiya qilish savdo balansini mustahkamlashga, bu bilan esa milliy valyuta hamda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi;

Ikkinchidan, ichki ishlab chiqaruvchilarning jahon bozorlarida raqobatlashuvi ularni o’z mahsulotlari tannarxini tushirishga hamda sifatini oshirishga rag’batlantiradi, bu o’z navbatida ichki bozorda ham o’z aksini topib iste’molchilarning forovonligi oshadi;

Uchinchidan, eksport orqali mamlakatimizga valyuta kirib keladi, bu o’z navbatida yangi texnollogiyalarni sotib olish, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va iqtisodiy o’sish sur’atlarini oshirishga imkon yaratadi;

To’rtinchidan, eksport qilish ichki ishlab chiqarishni rag’batlantiradi, bu o’z navbatida yangi ish o’rinlarini yaratishga, shuningdek eksport sohasiga ko’maklashuvchi yangi sohalar paydo bo’lishiga, bir so’z bilan aytganda aholi bandligi va forovonligi oshishiga olib keladi

Mamlakatimizda eksportni rag’batlantirish bilan bir qatorda importni o’rnini bosuvchi sohalarni rivojlantirish siyosati olib borilmoqda. Bundan asosiy maqsad birinchi o’rinda jahon bozoriga qaram bo’lib qolmaslik, mamlakatdan katta miqdorda valyuta chiqib ketishini oldini olish, bu sohalarda aholi bandligini oshirish bu bilan esa barqaror iqtisodiy o’sishga erishishdan iboratdir. Importni o’rnini bosuvchi sohalar rivoji mamlakatda tashqi faktorlarga bog’liqlilik darajasini kamaytiradi, ayniqsa mustaqilliknig dastlabki yillarida O’zbekistonning ochiq tashqi siyosat olib borishi hattoki oziq-ovqat mahsulotlari (g’alla, guruch va hokazo) importini oshishiga olib keldi, bu bilan esa milliy iqtisodiyotimizga katta xavf tug’ildi, shu sababli keyinchalik bu mahsulotlarni o’zimizda yetishtirishni rag’batlantirish siyosati olib borildi. 1996-yilda don mustaqilligiga erishilgani so’zimizning isbotidir.

Tashqi siyosatimizning ustuvor yo’nalishlaridan yana biri eksport qilinayotgan mahsulot turlarini diversifikatsiya qilish, unda xom-ashyo o’rnini kamaytirishga qaratilgan. Hozirki kunda bu siyosatning naqadar to’g’ri bo’lganligi o’zini oqlamoqda, chunki ayni paytda davom etayotgan jahon moliyaviy inqirozi davomida xom-ashyo narxining pasayishi, bu bilan esa eksporti xom- ashyodan iborat bo’lgan mamlakatlar savdo balansiga salbiy ta’sir qilib, ularning tashqi qarzlari oshishiga olib kelmoqda.

Mamlakatimizda so’ngi yillarda qulay investitsion muhitning yaratilishi, infrastrukturaning yaxshilanishi, shuningdek tashqi faoliyatni olib borishga to’sqinlik qiluvchi to’siqlarning olib tashlanishi yoki yumshatilishi O’zbekistonning eksport salohiyatini oshishiga sabab bo’layotgan asosiy omillardir. Buni hisobga olgan holda so’ngi yillarda mamlakatimizda erkin iqtisodiy zona tashkil qilish ishlari boshlab yuborildi, bevosita ekport bilan shugu’llanuvchi sohalar rivoji uchun turli qulayliklar yaratildi, eksportga ko’maklashuvchi institutlar, uyushlamar tuzildi, tijorat bakllarining bu siyosatda faol qatnashishlari uchun zaruriy huquqiy asoslar yaratildi. Bu siyosatning eng asosiy ahamiyati makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, aholi daromadlari va turmush tarzini yaxshilashga qaratilgan.

O’zbekiston Respublikasida eksport va import operatsiyalarini tashkil qilishning huquqiy asoslari sifatida bu operatsiyalarni tartibga solib turuvchi barcha qonunlar, president qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari, Davlatimizning boshqa davlatlar bilan ikki tomonlama hamda ko’p tomonlama shartnomalarini tushinishimiz mumkin.

O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatida ishtirok eruvchi va uni tartibga solib turuvchi asosiy tashkilotlarga quyidagilar kiradi:

• 
  O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Aloqalar, Investitsiyalar va Savdo Vazirligi
  
• 
  Moliya Vazirligi
  
• 
  Tashqi Iqtisodiy Aloqalar Vazirligi
  
• 
  Bojxona Qo’mitasi
  
• 
  Soliq organlari
  
• 
  Eksportga ko’maklashuvchi uyushmalar
  
• 
  Banklar va h-k.
  

Mahsulotlarning yurtimizga kirib kelishi va yurtimizdan chiqib ketishi tartibi, ularni boshqarish, litsenziyalash hamda boshqa barcha ishlar qonunlar bilan o’rnatilgan tartibda tashkil qilinadi hamda O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoilyatini belgilab beradi.