Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida tushuncha

Xizmatlar schyotida rezident va norezidentlar o’rtasidagi xizmatlar ayirboshlash operatsiyalari xizmatlarning guruhlari bo’yicha qayd etiladi.
Daromadlar schyotida rezident va norezident birliklarning tashqi dunyo iqtisodiyotida ishtirok etib olgan va bergan daromadlari qayd etiladi. Daromadlar odatda ikki turga bo’linadi:

1. 
   mehnat haqi
   
2. 
   investitsiyalardan olingan yoki berilgan daromadlar
   

Investitsiyalardan daromadlarga ishlatilgan kreditlar va depozitlar uchun foiz to’lovlari, to’g’ri va portfel investitsiyalardan olingan (yoki berilgan) dividendlar kiradi. Rezidentlarning olgan daromadlari kreditda, berganlari – debetda yozib qo’yiladi.

Joriy transfertlar:

• 
  insonparvarlik va texnik yordamlari,
  
• 
  xalqaro tashkilotlar va uyushmalarga to’langan a’zolik badallari
  
• 
  chet elda ishlayotgan migrantlarning ona yurtiga pul o’tkazishlari
  
• 
  boshqa joriy transfertlar.
  

Rezidentlarning olgan joriy transfertlari kreditda, berganlari – debetda yozib qo’yiladi. Joriy operatsiyalar schyoti
Joriy operatsiyalar bo’yicha saldo quyidagicha hisoblanadi: JOS=TS+XS+DS+JTS
TS-Tovarlar saldosi XS-Xizmatlar saldosi DS-Daromadlar saldosi
JTS-Joriy transfertlar saldosi

2. Kapital va moliyaviy operatsiyalar schyoti

Kapital va moliyaviy operatsiyalar schyoti kapital operatsiyalar va moliya schyotidan iborat.

Kapital operatsiyalar schyotida:

1. 
   kapital transfertlar va
   
2. 
   ishlab chiqarilmagan nomoliyaviy aktivlarni sotish yoki sotib olish operatsiyalari qayd etiladi.
   

Kapital transfert operatsiyalariga kapital tovarlar va ular bilan bog’liq transfert operatsiyalar kiradi.
Ularga:

• 
  ishlab chiqarilmagan (masalan, er va konlardan foydalanish huquqi)
  
• 
  nomoddiy xarakterdagi aktivlar (masalan, patentlar, tovar belgilaridan va mualliflik huquqidan foydalanish huquqi),
  
• 
  ish joylari, inshootlar, stanoklar, mashina va mexanizmlar, texnologik liniyalar va shu kabi aktivlar bilan bog’liq operatsiyalar kiradi.
  

qarzdan voz kechish operatsiyalari ham kapital transfert operatsiyalari hisoblanadi.
Kapital transfertlar norezidentlarga berilganda olinadigan soliqlar (merosga va sovg’a sifatida berilganda olinadigan soliq, berilgan mulkdan soliq).
Masalan, uy-joy chet eldagi merosxo’rga berilgan vaqtda shu davlat qonunlarida belgilangan tartibda merosxo’r-norezident soliq to’laydi. Keyinchalik merosxo’r-norezident uy-joy uchun mulk solig’i to’lab turadi. Agarda, keyinchalik merosxo’r-norezident rezidentga aylansa, mulk solig’i kapital transfert bo’lmaydi.
Ishlab chiqarilmagan nomoliyaviy aktivlar:
moddiy er va konlar) va nomoddiy (patent, mualliflik huquqi, savdo belgilari va x.k.) aktivlar.
Schyotning bu qismida rezident va norezident birliklar o’rtasida sodir bo’lgan ishlab chiqarilmagan nomoliyaviy aktivlarni ayirboshlash operatsiyalari qayd etiladi. Bu operatsiyalarga misol sifatida elchixona binosini qurish uchun er sotib olish va sotish operatsiyalarini keltirish mumkin.

• 
  Kapital operatsiyalar saldosi quyidagicha hisoblanadi:
  

KOS=KTS+IChAS
KTS-Kapital transfertlar saldosi; IChAS-Ishlab chiqarilmagan aktivlar saldosi

Moliya schyoti

• 
  to’g’ri investitsiyalar
  
• 
  portfel investitsiyalar
  
• 
  boshqa investitsiyalar
  
• 
  rezerv aktivlari
  

Bu schyotda norezidentlar majburiyatlarining oshishi va norezidentlarga bo’lgan talablarning kamayishi kreditda qayd etiladi.