Tashqi iqtisodiy aloqalar moddiy, moliyaviy va intellektual boyliklarining mamlakatlar o’rtasida almashinishining turli yo’nalishlari, shakllari va vositalarini ifodalovchi yaxlit tizimdir

Nazorat savollari

1. 
   Xorijiy investisiyalarning mamlakat iqtisodiy rivojlanishidagi o'rnini qanday baholaysiz?
   
2. 
   To'g'ridan-to'g'ri va portfel investisiyalarning farqi nimadan iborat?
   
3. 
   Mamlakat tomonidan to'g'ridan-to'g'ri xorijiy va portfel investisiyalarni qabul qilishi qanday ijtimoiy oqibatlarga olib kelishi mumkin?
   
4. 
   To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investisiyalarning keskin o'sishining sabablarini ko'rsating.
   
5. 
   XX asrda to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investisiyalarning yo'nalishi qanday o'zgarib borgan?
   

11-mavzu. Ishchi kuchining xalqaro bozori

11.1. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyaning mohiyati, omillari va turlari

11.2. Ishchi kuchining xalqaro migratsiya jarayonini boshqarish


Tayanch iboralar: migratsiya, emigratsiya, immigratsiya, muhojir, mehnat bozori, ishchi kuchi
11.1. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyaning mohiyati, omillari va turlari
Bugungi kunda xalqaro iqtisodiy munosabatlar tobora kengayib bormoqda. Zamonaviy aloqa, transport vositalarining rivojlanishi, qonunchilikning unifikatsiyalahuvi va iqtisodiyotning ochiqligi davlatlar o'rtasida nafaqat tovarlar va xizmatlar, balki ishlab chiqarish omillarining ham erkin harakat qilishiga imkon bermoqda. Yuqori mobillika ega bo'lgan ishlab chiqarish omillaridan biri bu ishchi kuchidir. Mehnat migratsiyasi xalqaro iqtisodiy munosabatlarning muhim shakllaridan biri bo'lib bormoqda.
Xalqaro ishchi kuchining migratsiyasi dunyoda ro’y berayotgan migratsiya jarayonlarining bir qismidir. Mehnat migratsiyasi bilan bir qatorda harbiy, siyosiy voqealar, etnik va diniy sabablarga ko'ra ta’qiblar natijasida aholini yashash joyini o'zgartirishga majbur qiladigan majburiy migratsiya ajratiladi.
Migratsiya (lot."ko'chib o'taman") – bu insonlarning, odatda, yashash joyini o'zgartirish bilan bog'liq harakatlardir, ya’ni insonlarning ma’lum hududlar chegaralaridan doimiy yashash joyini almashtirish yoki unga qaytish bilan ko’chib o’tishi tushuniladi.
Mehnat resurslarining birinchi ommaviy ko'chirilishi qora qullarni Amerika qit'asiga yetkazib berish edi. Qul savdosini taqiqlashdan keyin migratsiyaning ikkinchi yirik to'lqini Evropadan Yangi dunyo mamlakatlariga ko'chib o’tish bo’ldi.
Emigratsiya (lotin tilidan. "men ko’chib ketaman") – fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy sabablarga ko'ra o'z mamlakatidan doimiy yashash uchun boshqa mamlakatga ketishi.
Immigratsiya (lotin. "men ko'chib o'taman") - bu bir davlatning hududiga boshqa davlat fuqarolarining doimiy (yoki uzoq vaqt) yashab turish uchun joylashib olish jarayoni.
Mehnat migratsiyasi ishchi kuchining yoki "insonning ishlash qobiliyati» ning eksport va importining shaklidir.
Umuman olganda, so'nggi besh o’n yillik ichida xalqaro muhojirlar soni ko’payganligini ko’rish mumkin. Tug'ilgan mamlakatida yashamay boshqa mamlakatda yashayotganlar soni 2019 yilda 272 mln kishini tashkil etdi, bu esa 1970 yilga nisbatan (84 mln) uch barobar ko'p demak. (11.1- jadval). Ushbu ko'rsatkich dunyo aholisining 3,5% ini tashkil etadi. Dunyo bo'ylab xalqaro muhojirlarning ulushi shu davrda ko'paygan bo'lsa-da, ko'pchilik odamlar tug'ilgan mamlakatlarda yashashni davom ettirishmoqda.
11.1- jadval