Tashqi iqtisodiy aloqalar moddiy, moliyaviy va intellektual boyliklarining mamlakatlar o’rtasida almashinishining turli yo’nalishlari, shakllari va vositalarini ifodalovchi yaxlit tizimdir

Nazorat savollari

1. 
   Xalqaro kapital migrasiyasining sabablari nimalardan iborat?
   

2.Xalqaro kapital migrasiyasi qanday ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi?
3.Xalqaro kapital migrasiyasining qandays hakllari mavjud?

4. 
   To'g'ridan-to'gri va portfel investisiyalarning farqi nimadan iborat?
   
5. 
   To'g'ridan-go'gri xorijiy investisiyalarning keskin o'sishiking sabablarini ko'rsating.
   

10-mavzu. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida xorijiy investisiyalarning o’rni

10.1. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida xorijiy kapitalning o’rni va roli

10.2 Xorijiy investisiyalarning xalqaro boshqaruvi.
10.3 Xorijiy investisiyalarni jalb qilish va foydalanishning qonunchilik va me'yoriy - huquqiy bazasi.


Tayanch iboralar: Investitsiya, xorijiy investitsiya, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiya, portfel investitsiya, investor, kapital eksporti, ustav kapital, dividend, tadbirkorlik foydasi, eksport, import.
10.1. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida xorijiy kapitalning o’rni va roli
Hozirgi paytda xorijiy sarmoyalar raqobatbardoshlikning va iqtisodiy o'sishning qudratli omiliga aylandi. Xorijiy investisiyalari milliy iqtisodiyotlarning jahon iqtisodiyotiga integrasiyalashuvini ancha kuchaytirdi, hamda xalqaro savdo va ishlab chiqarishning o'sishini harakatlantiruvchi kuch sifatida tan olindi.
Investisiyalar barcha sanoati rivojlangan mamlakatlarga dunyoning qolgan mamlakatlari oldida ustunlik yaratgan holda, ularning raqobat mavqeini oshirishda muhim rol o'ynadi. Raqobatdagi ustunlikning ba'zi mamlakatlar uchun tabiiy resurslarning kamligi, boshqalari uchun noqulay jo'g'rofiy joylashuv va qariyb har biri uchun ishchi kuchi taqchilligi yoki qimmatliligi bilan bog'liq bo'lgan yo'qotishlari va kamchiliklarini kompensasiyalashga katta hajmdagi sarmoya qo'yilmalari va ularning samarali ishlatilishi imkon beradi.
Xorijiy investitsiyalar har qanday davlatning iqtisodiy rivojlanishida, uning iqtisodiy rivojlanish darajasidan qat'i nazar, sanoati rivojlangan yoki rivojlanayotgan mamlakat bo'ladimi, katta rol o'ynaydi. To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarning ahamiyati o’tgan asrning 80-90 yillarida sezilarli darajada oshdi. Xorijiy investitsiyalar milliy resurslardan yanada samarali foydalanish asosida qabul qiluvchi mamlakat iqtisodiyotining o'sishiga yordam beradi.
Integrasiya jarayonlari juda yuqori sur'atlarda amalga oshayotgan bir paytda, rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga katta hajmdagi xorijiy sarmoya oqimi quyilmoqda. Amalda dunyoning barcha mamlakatlari iqtisodiy tub o'zgarishlarni amalga oshirar ekan, moliyalashtirishning tashqi manbalariga murojaat qiladilar. Chet el investisiyalari, kreditlari, qarzlar va moliyaviy yordamlardan rasional foydalanish mamlakat iqtisodiy rivojlanishining jadallashuviga, ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishga ko'maklashadi. Mamlakatlar o'rtasidagi sarmoyaning intensiv oqimi zamonaviy iqtisodiy taraqqiyotning muhim xususiyati bo'lib hisoblanadi. Bu birinchi navbatda to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investisiyalarga taalluqlidir.
Davlatimiz rahbari Sh.Mirziyoev ta'kidlaganlaridek, "Qaysi davlat faol investisiya siyosatini yuritgan bo'lsa, o'z iqtisodiyotining barqaror o'sishiga erishgan. Shu sababli ham investisiya – bu iqtisodiyot drayveri, o'zbekcha aytganda, iqtisodiyotning yuragi, desak, mubolag'a bo’lmaydi».
O'zbekiston Respublikasi bozor iqtisodiyotini shakllantirish tomon yo'l olib, jahon xo'jaligi munosabatlariga, xalqaro investision hamkorlik jarayoniga tobora chuqurroq qo'shilmoqda. Bozor munosabatlariga o'tish iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish va faol investisiya faoliyatining zarurligini belgilab berdi. Keng ko'lamda xorijiy investisiyalarni jalb etish, strategik maqsadlarni ko'zlaydi va olib borilayotgan davlat siyosatining eng muhim yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Xorijiy investisiyalarning mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishdagi, iqtisodiy tub o'zgarishlarni amalga oshirish, iqtisodiy va siyosiy barqarorlikka erishish va iqtisodiyotning yuksalishidagi ahamiyati yuqori.
Qabul qiluvchi mamlakat uchun to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investisiyalarning kirib kelishi quyidagi afzalliklarga ega:

• 
  iqtisodiy va ilmiy-texnik taraqqiyotni jadallashtirish;
  
• 
  barqaror moliyalashtirish manbaiga ega bo'lish;
  
• 
  ishlab chiqarish apparatini yangilash va modernizasiyalash;
  
• 
  texnologiyalar, boshqaruv ko'nikmalari, savdo belgilari, patentlar va lisenziyalarning kirib kelishi;
  
• 
  eksportning diversifikasiyalashuvi;
  
• 
  qo'shilgan qiymat ulushi yuqori bo'lgan tarmoqlarda malakali ishchi kuchi uchun afzalliklarning vujudga kelishi;
  
• 
  tashqi bozorlar bilan aloqalarning kengayishi;
  
• 
  qabul qiluvchi iqtisodiyot raqobatbardoshligining oshishi; bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan kadrlarni tayyorlash.