Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

Qisqacha xulosalar

Jahon xo‘jaligi, jahon bozori va integratsion jarayonlaming uzoq tarixi bor. Ayniqsa, Buyuk ipakyo‘li (m.av.H asrda) davridaaniq na­moyon bo'lgan bu jarayon XVI asrda buyuk geografik kashfiyotlar tufayli kuchaydi. II Jahon urushidan keyingi davrda esa bu xalqaro iqtisodiy munosabatlar maxsus tashkilotlar orqali amalga oshirilib, hozirgi davrni ularsiz tasawur etish mumkin emas. «BenUyuks» (1944), Umumiy bozor (1957), Yevropa ittifoqi, OPEK (i960), NAFTA, EKO, Xalqa­ro valuta fondi, Jahon banki va boshqa xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bu aloqalami ma’lum tartibga solib kelmoqdalar.

A. Smit mehnat taqsimoti ishlab chiqarishda taraqqiyot asosi ekanligini isbotlab bergan bo'lsa, D.Rikardo «bu mehnat taqsimoti faqat ma’lum mamlakat doirasidagina emas, balki dunyo miqyosida bo‘lishi kerak» degan g‘oyani ilgari surdi. Chunki har bir davlat ma’lum sohada nisbiy ustunlikka egabo'ladi. «Nisbiy ustunlik», «solishtirma chiqimlar» nazariyasi xalqaro mehnat taqsimotining obyektiv zarurligini isbotlab berdi.

Bu borada bir qancha iqtisodiy ta’limot, nazariya va konsepsiyalar ilgari surildi

Xalqaro iqtisodiy aloqalar bo‘yicha neoklassik (sof ta’limot) va neokeynschilik nazariyalari keng tarqalgan, «Sof»- ta’limot tarafdorlari fikricha, iqtisodiy aloqalar xalqaro maydonda ham erkin bozor tamoyillari asosida rivojlanishmi qo'llaydilar (erkin raqobat, hamma uchun bir xil imkoniyat, taklif doimo talabni vujudga keltiradi, savdo balansi o'z-o^ini tartibga soladi va boshqalar).

Neokeynschilik ta’limoti vakillari bu jarayondagi bozor munosabat- lariga davlatning faol ishtirokini ma’qul ko‘radilar.

Mustamlaka mamlakatlar bilan xalqaro munosabatlar bo'yicha turli nazariyalar mavjud. Ularaing ko'pchiligi metropoliya koloniya- lari uchun ijobiy rol o‘ynaganligini himoya qiladi. Bevosita investit- siyalar nazariyasi mustamlakachilikda ham bo‘lib, mustaqil rivojla- nish yo'Iiga o'tgan mamlakatlarda iqtisodiyotni qutqarishdagi asosiy yo^cl deb hisoblanadi.

Xalqaro iqtisodiy munosabatlar rivoji bilan birga bir qancha muam- molar mavjud. Bu, odatda, boy va nisbatan qoloq mamlakatlar o'rtssi- dagi mimosabatlardir. 70-yillarda yangi xalqaro iqtisodiy tartib qabul qilindi. Mavjud muammolami hal etish uchun BMT tomonidan «inso- niy rivojlanish» konsepsiyasi taklif etilgan.