Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

XIX asrning birinchi yarmida islohotchilik ilmiy konsepsiyalarining sfiakHanishi

18. 
    XIX asr boshlaridagi sanoat to'ntarishi katta ijtimoiy- iqtisodiy o'zgarislilarga olib kelish bilan birga, A. Smit ta’limotini turlicha tanqid qiluvchi nazariy maktablami shakllanishiga yetarli zamin tayyorladi. Bu nazariy maktablar umuman klassik iqtisodiy maktabga muxolif bo‘lib, uch asosiy yo‘nalishda: iqtisodiy romantizm, xayoliy sotsializm, nemis tarixiy maktabi (ijtimoiy-tarixiy) yo'nalishida rivojlandi. Bulaming asosiy vakiliari klassik iqtisodiy maktabga qarshi chiqish Шап birga ulardan o'zgacha jamiyatning nisbatan ideal ijtimoiy- iqtisodiy tuzilish modelini taklif qildilar.
    

Darslikning shu va keyingi boblarida klassik iqtisodiy maktabga qarama-qarshi g‘oyalammg ba’zilari bilan yaqindan tanishamiz.

Kapitalistik rivojlanishdan orqada qolgan va mayda tovar ishlab chiqarish ustun bo'lgan sharoitda sanoat to‘ntarishi davriga kirayotgan mamlakatlarda bu tuzumni tanqid qilib, unga mayda ishlab chiqa­ruvchilar manfaatini bergan iqtisodchilami paydo bo‘Ushi tabiiy bir hoi edi. Mayda ishlab chiqaruvchilar nazariyotchilar klassik iqtisodiy maktabga ham, xayoliy-sotsialistlarga ham qarshi turuvchi iqtisodiy ta’limotni ilgari surishga intildilar. Ular kapitalistik jamiyatning mayda tovar ishlab chiqaiishni siqib chiqarish, yollanma mehnatni kengay- tirish bilan bog‘liq bo'lgan ko‘pgina belgilarini tanqid qilib, xususiy mulkchilikni, sohibkorlik erkinligini yoqlab chiqadUar.

XIX asming birinchi choragida iqtisodiy ta’limotlarda, shuningdek, ilk bor ishchilar sinfming ahvoli asosiy muammo qilib ajratib ko‘rsatila boshlandi. Chunki aynan mana shu davrdan boshlab sanoat rasman shakUandi va uiarga xos rnuammolar ko'zga tashlana boshlagan edi.

Mayda ishlab chiqarish nazariyotchilari «iqtisodiy romantizra»ga xos islohotchilik harakatlarini targ'ib qilib, o‘z rivojida bir necha bosqichni bosib o‘tdi. Agar birinchi bosqich vakili hali kapitalizmdan voz kechishga uni cheklab qo'yishga intilgan bo'Isa, ikkinchi bosqich maktabi vakili esa kapitalizmni isloh qilish Ioyihasini ilgari surib, «kichik kapitalizm»rd saqlab qolish tarafdori edi. Markscha-lenincha ta’limotdan farq qffiuvchi, bu maktab vakiUari ijodini, ta’limotlarini o‘rganish nihoyatda zarurdir. Chunki ilmiy maktab vakiUari o‘z davrlarida klassik iqtisodiy maktab vakiJlarini tanqid qilib, xayoliy sotsialistlar g'oyalariga qaishi kurashdilar, marksizm ta’limoti ommalashuviga qarshilik qilishga urindilar.

Ushbu bobda shu maktabning asosiy vakiUari S.Sismondi, P.Prudon, K.Rodbertusning iqtisodiy ta’limotlariga xos xususiyatlar, ulaming uslubiyati bilan yaqindan tanishamiz. Bu olimlar qoldirgan ilmiy meros uzoq davr davomida turii mamlakatlardagi iqtisodiy qarashlaming shakllanishiga katta ta’sir о‘tkazib keldi.

2.