Tashkil etilishi haqida

8 – sinf o’quvchilari uchun

1. 
   Rangli metallarni guruhlarga bo’lib, jadvalni to’ldiring.
   

Og’ir metallar	Yengil Metallar	Qimmatbaho metallar	Qiyin eruvchi metallar	Nodir metallar
Mis
Rux
Qalay
Qo’rg’oshin
Nikel

2) O’zbekistonning yengil sanoat tarmoqlarini yozing.

Javob: Paxta tozalash,to’qimachilik,trikotaj,poyabzal,ko’nchilik, ipakchilik.

3) O’zbekistonning eng sharqiy va eng g’arbiy shaharlarini toping:

Javob: Xonobod, Qoraqalpog’iston

4)O’zbekiston atlasining paxtachilik xaritasidan paxta maydonlarini aniqlang.

(Navoiy-Buxoro viloyatlari bo’yicha).

Yechish:

1 nuqta 5 ming gektar

Sanab chiqiladi: 37 nuqta chiqdi. 37 x 5 = 185000 gektar

Javob: Paxta maydoni 185000 gektarga teng.

5) O’zbekiston geografik xaritasidan foydalanib, Navoiy-Buxoro iqtisodiy geografik rayonidagi (barcha toifadagi xo’jaliklarda mahsulot yetishtirish hajmi) dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari ulushini foiz hisobida aniqlang?
Javob: 14% - bug’doy, 1% - sholi, 32% - paxta, 2% - kartoshka,

14% - sabzovot, 23% - sut, 1% - poliz ekini, 7% - qopamol va parranda, 6% - tuxum.

6) Qora metallurgiya. Yiliga 6 tonna po’lat ishlab chiqarish uchun metallurgiya zavodiga qancha mahsulot keltirish kerak?

Yechish: Metallurgiya zavodiga 1 tonna mahsulot olish uchun:

1) 2 tonna ruda; 21,3 tonna kokslangan ko’mir; 3) 0,5 tonna ohaktosh; 0,5 tonna temir-tersak kerak bo’ladi.

2+1,3+0,5+0,5 = 4,3 tonna mahsulot zarur

Yechish: 1 tonna po’lat ishlab chiqarish uchun 4,3 tonna xomashyo kerak

1 tonna ------- 4,3 tonna

6 tonna ------- x

X = 6 x 4,3 : 1 = 25,8 tonna xomashyo kerak.

7)Bir yilda 20 mln. kVt/soat elektr energiya ishlab chiqaradigan elektr stansiyasi uchun qancha miqdorda neft kerakligini hisoblab toping.
Yechish: Neft: 10,5 ming kkal – issiqlik koef. 1,5 ga teng.

1 kg neft yonganda 3 kVt/soat elektr energiya beradi.

Proporsiya tuzamiz: 1 kg ------ 3kVt/soat

X kg ------20 mln kVt/soat

X = 20 mln. x 1 : 3 = 6,6 ming tonna

Javob: 20 mln. kVt/soat elektr energiya ishlab chiqarish uchun 6 tonna 600 kg neft kerak ekan.

8) Toshkent shahri taxminan 70 ° sharqiy uzunlikda, Tokio shahri esa 140° sharqiy uzunlikda joylashgan. Ushbu ikki shahar o`rtasidagi vaqt farqini aniqlang.

Yechish: Bizga ma’lumki, Yer sharida soat mintaqalari har 15 ˚ dan o`tkazilgan. Shuning uchun Toshkent shahri joylashgan meridian uzunligini 15 ga bo`lamiz:

70 : 15˚ = 4,6 soat mint.

140: 15˚ = 9,3 soat mint.

Demak, Toshkent shahri taxminan 5- soat mintaqasida, Tokio shahri esa 9-soat mintaqasida joylashgan ekan. Ikki shahar o`rtasidagi vaqt farqini topish uchun

9 – 5 = 4 soat.

Javob: Toshkent va Tokio shaharlari o`rtasidagi vaqt farqi 4 soatga teng ekan.
9) Topografik xaritada maktabdan sport majmuasigacha bo`lgan 1 km. li masofa a) 20 sm; b) 5 sm; c) 10 sm bo`lsa, berilgan xaritalarning masshtabini toping.

Yechish: 1 km ni 1000 m deb olamiz:

a)1000 : 20 = 50 m Demak, 1 sm da 50 m yoki 1: 5 000;

b) 1000 : 5 = 200 m. Demak, 1 sm da 200 m yoki 1 : 20 000;

c) 1000 : 10 = 100 m. Demak, 1 sm da 100 m yoki 1 : 10 000;

Javob: Topografik xaritaning masshtabi a) 1: 5000; b) 1: 20 000; va c) 1: 10 000 ekan.

10.Tog` etagidan 500 m mutloq balandlikda havo bosimi 750 mm simob ustuniga teng. Tog` cho`qqisida esa havo bosimi 420 mm simob ustunini tashkil qilsa, tog`ning mutloq balandligini toping.

Yechish: Buning uchun havo bosimlari orasidagi farqni aniqlab olamiz:

750 mm – 420 mm = 330 mm ekan.

Bizga ma’lumki, har 100 metrga ko`tarilganda havo bosimi 10 mm ga pasayadi. Shuning uchun

330 x 10 = 3300 m.

Chiqqan songa 500 metrni qo`shamiz, chunki tog`ning balandligi dengiz sathidan aniqlanadi:

3300m + 500m = 3800 m.
Javob: Tog`ning mutloq balandligi 3800 m ekan.

11) Samarqand iqtisodiy rayonida respublika aholisining 9.4 % i yashaydi. Bu rayon respublikada ishlab chiqarilayotgan donli ekinlarning 17 % ini beradi. Ushbu mahsulot rayon uchun ixtisoslashgan tarmoq bo`la oladimi? Aniqlang.

Yechish: Agar O`zbekiston aholisi sonini 27 mln deb olsak bu 100 % ga teng bo`ladi. Samarqand iqtisodiy rayonida respublika aholisining 9,4 % i yashaydi.

Proporsiya tuzamiz:

27 mln ------- 100 %

X mln -------- 9,4 %

X = 27 x 9.4 : 100 = 2 538 000 kishi.

Demak, Samarqand iqtisodiy rayonida 2 mln 538 ming kishi yashaydi.

Yana proporsiya tuzamiz:

2 538 000 ---------- 17 %

X --------------- 100 %

X = 100 x 2 538 000 : 17 = 14 929 412 kg.

Javob: 14 mln 929 ming 412 tonna donli ekin yetishtirilar ekan. Albatta ushbu tarmoq rayon uchun ixtisoslashgan tarmoq bo`la oladi.

Bunday amaliy ishlar o`quvchiga quruq bilim berishni emas, balki o`quvchida mustaqil bilim olish ko`nikmasini shakllantiradi. Aslida ta’limning asl maqsadi ham shu.

Yuqorida ko’rsatilgan amaliy mashqlar va topshiriqlar asosan geografik hodisalarning o’zaro sabab-oqibatlarini mustaqil ravishda ochib berishga qaratilgan. Bu ishlar o’quvchilardan qo’shimcha material va yangi bilim materiallaridan foydalanishni talab qiladi. Maqsad – maktab o’quvchilariga geografik obyektlarning o’zaro aloqador va bir-biriga bog’liq holda ekanligini o’rgatishdan iborat.