Tasdiqlayman” Yangiqo’rg’on tumani 1-son kasb-hunar maktabi direktori N. U. Mirzakarimov “

E=q/4πε₀R²
Bunga ko‘ra shar sirtidan uzoqlashgan sari maydon kuchlanganligi masofa kvadratiga teskari proporsional ravishda kamayib boradi (7.5-c rasm).Elektr maydon kuchlanganligi maydon hosil qiluvchi zaryad joylashgan muhitning xossalariga bog‘liq. Qarama-qarshi ishorada zaryadlangan ikkita plastina oralig‘iga dielektrik kiritilgan holni qaraylik (7.6-rasm).Dielektrikda erkin elektronlar juda kam. Asosiy elektronlar atom elektron qobigida joylashadi. Plastinadagi elektr zaryadlarining maydoni ta’sirida elektron qobiq deformatsiyalanadi. Natijada atomdagi musbat va manfi y zaryadlarning markazlari ustma-ust tushmaydi. Bu hodisaga dielektrikning qutblanishi deyiladi.


Mavzuga doir nazariy savol va amaliy topshiriqlar

1. Nima sababdan zaryadlangan sharning ichida elektr maydoni nolga teng bo‘ladi?

2. Zaryadlangan sharning sirtida va tashqarisida elektr maydoni qanday hisoblanadi?

3. Nima sababdan dielektrik moddalar elektr maydonini susaytiradi?

33.Mavzu.NUQTAVIY ZARYAD MAYDONINING POTENSIALI.

Reja;

1,Potensiallar farqi.
2,Musbat va manfiy zaryadlarning maydon potensiali.
3.Elektr maydon kuchlanganligi bilan potensiallar farqi orasidagi bogⸯliqlik.
Elektr maydonining kuchli yoki kuchsiz ekanligini aniqlash uchun uning maydoniga sinash zaryadi kiritilib, maydon tomonidan unga qanday kuch ta’sir etishi aniqlangan edi. Shuning uchun ham elektr maydon kuchlanganligi maydonning kuch xarakteristikasi hisoblanadi.
W=-kQq/R Formulada musbat ishora qo‘yilishi, zaryadlar orasida itarishish kuchi ta’sir qilishini ko‘rsatadi.Potensial energiyaning nol hisobi sifatida formulaga ko‘ra cheksiz katta masofa olinadi. Bunday masofada zaryadlar o‘zaro ta’sirlashmaydi.Shunday qilib, elektr maydoni kuch xarakteristikasiga ega bo‘lishi bilan birga energetik xarakteristikaga ega bo‘ladi. U elektr maydoni potensiali deb ataluvchi kattalik orqali ifodalanadi.
W=kQq/R Potensial va potensiallar ayirmasining birligi italyan olimi Voltaning sharafi ga Volt (V) deb
ataladi. φ =W/q dan 1V=1J/1C ga teng. Ta’rifga ko‘ra 1C zaryadni elektr maydonning bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga ko‘chirishda elektr maydoni 1 J ish bajaradigan nuqtalar potensiallarining ayirmasi 1 V ga tengbo‘ladi.Potensiallar farqi esa fizikada koⸯpincha kuchlanish ham deb yuritiladi.