«tasdiqlayman»

Qo‘shimcha topshiriqlar

1. 
   Aksiyalarni ochiq obuna tartibida joylashtirish operatsiyalari afzalliklari va kamchiliklari bo‘yicha jadvalni to‘ldiring.
   

Afzalliklar i	Kamchiliklari
1.	1.
2.	2.
...	...

2. 
   Aksiyalarni ochiq obuna tartibida joylashtirish operatsiyalarini tashkil etishda kompaniya moliyaviy holatining ishonchliligini tekshirish jarayonlari bo‘yicha bajariladigan ishlar yuzasidan jadvalni to‘ldiring.
   

Moliyaviy tahlil va baholash

Audit va moliyaviy tekshiruv

Huquqiy hamkorlik va hamrohlik

1. Amalga oshiradigan mutaxassislar
........	......	.......
2. Jamoaning ish maqsadi
........	......	.......
3. Amalga oshiriladigan ishlar
........	......	.......
4. Ish natijalari
........	......	.......

3. 
   YEtakchi xalqaro fond birjalarining listing talablarini o‘rganing (ob’ektlar darsdan bir hafta oldin talabalarga beriladi).
   

XV bob. KORPORATIV BIRLASHMALAR VA ULARDA KORPORATIV BOSHQARUV MEXANIZMI

1. 
   Korporativ birlashishlarning iqtisodiy mohiyati, bozor iqtisodiyoti sharoitidagi ahamiyati va amalga oshirilishi
   

Korporativ birlashish va qo‘shib olishlar shuningdek, korporativ miqyosda qayta tarkiblash bugungi kun korporativ moliyaviy munosabatlarning va korporativ boshqaruvning tarkibiy qismiga aylanib ulgurdi. Bu borada har kuni butun dunyo miqyosida qator bitimlar tuziladi va tuziladigan bitimlar asosida ikki kompaniya yanada yirikroq kompaniyani tashkil etish maqsadida o‘zaro birlashadi. Bundan tashqari, kompaniyalarning o‘zaro birlashishi bilan bir qatorda, birlashishga teskari bo‘lgan ajralib chiqish yoki bo‘linish amaliyotlari ham amalga oshiriladi. Kompaniyalarning bo‘linishi va ajralib chiqishidan ham asosiy maqsad foydani maksimallashtirishga qaratilishini ta’kidlash lozim. Quyida kompaniyalarning o‘zaro birlashishi, qo‘shib olish jarayonlari va ularning o‘ziga xos jihatlari xususida atroflicha to‘xtalib o‘tamiz.

Korporativ moliyaviy taraqqiyotning bugungi bosqichida har qanday korporativ tuzilma o‘z rivojlanish strategiyasini belgilashda o‘z tashkiliy tuzilmasi doirasida rivojlanish yoki boshqa mustaqil iqtisodiy sub’ektlar bilan birlashish orqali rivojlanishga e’tibor qaratadi. Bunda korporativ moliyani boshqarishning sub’ektlari hisoblangan moliyaviy menejerlar tomonidan moliyaviy rivojlanish strategiyalaridan qaysi biri kompaniya uchun foydali ekanligini aniq hisob-kitoblar asosida belgilab beradi.

Birlashish va qo‘shib olish bitimlari orqali yangi biznesni tashkil etishdan asosiy maqsad sifatida biznesga qo‘shimcha elementlarni birlashtirish va integratsiyalash hisobiga kompaniyaning strategik ustunligini ta’minlashni keltirish mumkin. Murakkab moliyaviy-iqtisodiy holatlarda birlashish va qo‘shib olishlar kompaniyalar uchun yanada ko‘proq dolzarblik kasb etadi. Moliyaviy jihatdan yuqori salohiyatga ega kompaniyalar bozorda yanada raqobatbardosh bo‘lgan kompaniyani tashkil etish maqsadida nisbatan kuchsiz bo‘lgan kompaniyalarni o‘ziga qo‘shib olishga harakat qiladi. Shuningdek, moliyaviy jihatdan o‘zaro teng kuchga ega kompaniyalar bozorda o‘z ulushini ko‘paytirish yoki o‘z samaradorligini oshirish maqsadida o‘zaro birlashadilar. Keltirib o‘tilayotgan ustunlik jihatlar tufayli qo‘shib olinuvchi kompaniyalar ko‘p hollarda o‘zlarini boshqa kompaniyalar xarid qilish usuli orqali qo‘shib olishga rozi bo‘ladi. Chunki, ular keskin raqobat muhitida o‘zlarining mustaqil ravishda jon saqlab qola olishlariga ko‘zlari etmaydi. Odatda, ko‘pchilik kompaniyalar o‘rtasidagi birlashish va qo‘shib olishlarni o‘zaro sinonim atamalar va butunlay bir xil jarayonlar sifatida qabul qiladi. Aslida esa ushbu ikki atama o‘rtasida ma’lum farqlar mavjud. “Qo‘shib olish” atamasi ba’zan birlashishning har qanday shakliga nisbatan ham qo‘llaniladi. Buning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud.

Bir kompaniya boshqa bir kompaniya ustidan nazorat o‘rnatsa va o‘zini ushbu kompaniyaning yangi xo‘jayini, deb e’lon qilsa, bu bitim qo‘shib olish deb

ataladi. Yuridik nuqtai nazardan, qo‘shib olingan kompaniya o‘z faoliyatini tugatadi, qo‘shib olgan kompaniya esa xarid qilingan (qo‘shib olingan) kompaniyaning butun boshli biznesini va aksiyalarini o‘z tasarrufiga oladi. Birlashish jarayonida esa yuqorida ta’kidlanganidek aksariyat hollarda moliyaviy jihatdan o‘zaro teng kuchga ega bo‘lgan ikki kompaniya o‘z biznesini bitta kompaniyaga birlashtirgan holda davom ettirishga qaror qiladi. Mazkur holatda ham bir kompaniyaning boshqasini sotib olishi va o‘zaro kelishgan holda qo‘shib olingan (xarid qilingan) kompaniya bilan o‘zaro birlashdi, deb e’lon qilish holatlari uchraydi. Haqiqatda esa bir kompaniya boshqasini qo‘shib olgan bo‘ladi. Bu amaliyotning afzallik tomoni shundaki, qo‘shib olingan kompaniya uchun uning boshqa bir kompaniya tomonidan qo‘shib olinishi qo‘shilib ketgan kompaniya nufuziga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shundan kelib chiqqan holda, qo‘shib olingan kompaniya menejerlari ushbu jarayonni kompaniya nufuziga putur etkazmaydigan tarzda amalga oshirishga intiladi.

Agar har ikki kompaniyaning bosh direktorlari o‘z kompaniyalari uchun kelgusida potentsial ustunlik mavjud bo‘lishini anglagan holda ularni birlashtirishga qaror qilishsa, bir kompaniyaning boshqa bir kompaniyani qo‘shib olish jarayonini o‘zaro birlashish deb ham atash mumkin bo‘ladi. Ammo bir tomon o‘zining qo‘shib olinishini istamasa, bunday bitim do‘stona xarakterga ega bo‘lmaydi va bu holat qo‘shib olish, deya baholanadi.

Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda ta’kidlash mumkinki, birlashishlar natijasida mavjud ikki yoki undan ortiq kompaniyalar asosida yangi kompaniya vujudga keladi. Bunda yangi kompaniya o‘zining tarkibini tashkil etgan asos kompaniyalarning barcha aktivlari va majburiyatlarini o‘z nazorati va boshqaruvi ostiga oladi. Amaliyotda kompaniyalar o‘rtasida qo‘shilish degan tushuncha ham borki, bunda bir necha kompaniyalar o‘zaro birlashadi va buning natijasida ulardan faqat bittasi raqobat muhitida tirik qoladi, qolganlari esa o‘z mustaqil faoliyat yuritish huquqidan mahrum bo‘lgan holda faoliyatini tugatadi.

Qo‘shib olishlar natijasida bir kompaniyaning boshqa bir kompaniyani o‘z nazorati ostiga olishi, unga bo‘lgan mutlaq yoki qisman egalik huquqini qo‘lga kiritgan holda uni boshqarishi, aksariyat holatlarda qo‘shib olinadigan kompaniyaning bozordagi aksiyalarini sotib olish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

Moliyaviy tahlilchilar kompaniyalar o‘rtasidagi integratsiyadan kelib chiqqan holda korporativ birlashish va qo‘shib olishlarni odatda uchta tipga ajratadilar (15.1-rasm):

	Vertikal qo‘shib olish
o‘zaro bog‘liq tarmoqlarda yirik kompaniya tomonidan biznesning turli bosqichlaridagi kompaniyalarni o‘ziga qo‘shib olishi

bitta tarmoqda faoliyat ko‘rsatuvchi kompaniyalarning o‘zaro birlashishi yoki qo‘shib olinishi