«tasdiqlayman» Urganch tumani tarmoqli texnikumi direktori Z. Saidniyozova

MAGNIT MAYDONNING TOKKA TA'SIRI

Ersted tajribasi ko'rsatadiki, elektr zaryadlarning tartibli harakati (elektr toki) magnit strelkaga ta'sir qilib, uni tok o'tayotgan o'tkazgichga perpendikulyar ravishda joylashtiradigan magnit maydonni vujudga keltiradi. Bu hodisani yanada mufassal qarab chiqamiz.

1. 
   Magnit maydon va elektr zaryadlar. 92-a rasmda tasvirlangan qurilmani yig'amiz. Mis o'tkazgich manbaning manfiy qutbiga ulangan va demak elektrlangan. O'tkazgichga kuchli taqasimon doimiy magnitni yaqinlashtiramiz. Hech qanday ta'sirni sezmaymiz. Demak, magnit maydon harakatsiz elektr zaryadlarga ta'sir qilmaydi.
   

a	b
92-rasm

Kalitni ulaymiz va o'tkazgichga magnitni yaqinlashtiramiz (92-b rasm). O'tkazgich magnitdan itarilganini ko'ramiz. Magnitni aylantirib, qutblarining o'rnini o'zaro almashtiramiz. Tajribani takrorlab, bu holda o'tkazgich magnitga tortilishini ko'ramiz (92-d

rasm). O'tkazilgan tajribalar magnit maydon harakatsiz zaryadlarga ta'sir qilmasligini va harakatdagilariga ta'sir qilishini va bu ta’sir tok yo`nalishiga bog`liqligini ko'rsatadi.

2. 
   Magnit maydonning tokli ramkaga ta'siri. Doimiy magnitning magnit maydoniga tokli ramka joylashtiramiz (93-a rasm). Zanjirni ulab, ramka burilganini va 93-b rasmda ko'rsatilgandek turib qolganini ko'ramiz. Buning sababi shundaki, ramkadan tok o'tayotganda har qanday g'altakdagi singari soat mili harakati yo'nalishida tok aylanadigan tomonida janubiy qutb, soat mili harakatiga teskari yo'nalishda tok aylanadigan tomonida shimoliy qutb paydo bo'ladi.
   

Agar tokning yo'nalishi o'zgartirilsa, ramka 180^o ga buriladi. Tokli ramkaning bu xossasidan elektr o'lchov asboblarida foydalaniladi.