|
2. Rejalashtirishning tizimi, tamoyillari va tuzish uslubi
Respubliqamizda bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradi- gan korxonalarnrng ichqi iqtisodiy munosabatlarini uzida aniq aqs ettira oladigan mexanizm bu - rejalashtirishdir.
Bozor iqtisodiyotining talab va taqlif qonuniyatlariga tayangan xolda yaratilgan rejalashtirish tizimi, qishloq xo’jalik korxonalarida mavjud bulgan tarmoqlar urtasida, ularning ichqi resurslaridan foydalanishda mutanosibliqni urnatib, ishlab chiqarishning uzluksiz va tez sur’atlar bilan rivojlanib bori- shiga imqoniyatlar yaratadi. Rejalashtirishning asosiy maqsadi bozorni sifatli, arzon va raqobatbardosh tovar maxsulotlari bilan tuldirishda, qishloq xo’jalik korxonalarining soxa va tarmoqlari urtasida ichqi resurslar bilan ta’minlanish mutanosibligyni urnatish va ulardan foydalanish samaradorligiga erishishdir.
Rejalashtirish natijasida qishloq xo’jalik korxonalari yer va boshqa ishlab chiqarish vositalaridan, mexnat va moliya resursla- ridan, tabiiy boyliqlar, fan va texnika yutuqlari xamda ilgorlar tajribasidan oqilona va samarali foydalanishga, tejamqorliq qoidalariga rioya qilishga va nobudgarchiliqlarga yul quymasliqqa erishishni nazarda tutadi.
Bozor iqgisodiyotiga o’tish davrida rejalashtirish orqali quyidagi vazifalar xal etiladi:
Qishloq xo’jalik korxonalari ichida agrar va iqtisodiy munosabatlarni chuqur islox qilish asosida xususiy mulkchiliqni shaqllantirish va mustaxqamlash;
Dexqonning yer va boshqa ishlab chiqarish vositalari, mexnat, moliya va ilmiy-texnika resurslaridan oqilona foydalanishida shaxsiy javobgarligi va manfaatdorligini oshirishni ta’minlash;
Xar bir qishloq xo’jalik korxonasida eqinlar xosildorli- gini, chorva va parranda maxsuldorligini oshirishning aniq yullarini xisoblab chiqib, dexqonchiliq va chorvachiliq tar- moqlarida mexnat unumdorligini ustirish, sarf-xarajatlarni tejash va ishlab chiqarish rentaballigini qutarish;
Korxonaning tabiiy-iqtisodiy sharoitini xisobga olgan xolda, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va tarmoqlarni bir-
Biri bilan samarali muvofiqlashtirish;
Maxsulot sotish bo’yicha korxona tuzgan shartnomalarning bajarilishini ta’minlash;
Korxonada ishlab chiqarish munosabatlarini, texnika va texnologiyasini taqomillashtirish, fan, texnika va ilgorlar taj- ribasini, tadbirqorliqni xorijiy davlatlar va ichqi investitsiya- larni ishlab chiqarishga qeng joriy etib, eqsportbop tovar maxsulotlari yetishtirishni ta’minlash.
Shuning bilan birgaliqda, qishloq xo’jalik korxonalarida iqtisodiy va agrar uzgarishlarni uzida aqs etgira oladigan, mulk egasi xuquqini ta’minlovchi bozor mexanizmi va moddiy ragbatlantiruvchi omillarni jonlantirish va rejalashtirish ular zimmasiga yuqlangan vazifalar qatoriga qiradi.
Qishloq; xo’jalik korxonalarida tarqibiy uzgarishlarni amalga oshirishda rejalashtirish quyidagi tamoyillarga tayanadi:
Rejalashtirishning demoqratiq mustaqilliqqa asoslanishi, ya’ni korxonaning ishlab chiqarish moliya faoliyatini tashkil etishda, xo’jalik ichida iqtisodiy va agrar munosabatlarni joriy etishda xar tomonlama mustaqilliq va bozor shtisodiyoti talabla- riga mos qeladigan boshqarish tizimini urnatishda demoqratiq qonun-qoidalarga amal qilish;
Rejalashtirishning u s t u v o r yunaliptlarini belgilash, ya’ni korxona uchun xar bir geqtar yerdan va xar bir bosh chorvadan eng qup foyda olinadigan ishlab chiqarish yunalishini biznes reja orqali asoslab olish va shu yetaqchi buginga korxonaning barcha re- surslarini jalb etib, ulardan oqilona foydalanish, rejani uz vaqtida bajarish xamda ishlab chiqariladigan tovar maxsulotlar miqdorini qupaytirish, assortimentlarini yaxshilash, mexnat sar- fini qamaytirish uchun eng q;ulay sharoitlar yaratish;
Istiqbol va yilliq rejalarning bir biri bilan uygunlashganligi va ilmiy jixatdan asoslanganligini ta’minlash, ya’ni korxonada yetaqchi tarmoqdan eng qup foyda olish atrofida, rejaning barcha qismlarini bir biri bilan uygunlashtirib, ular urtasida mutanosibliqni urnatish imqoniyati yaratiladi. Quzda tutilgan maqsadga erishish uchun esa reja qursatqichlari ilmiy jixatdan asoslangan meyorlarga tayangan bulishi qeraq. Fan-texnika yutuqlari, zamonaviy ilgor texnologiyalardan foydalanish ishlab chiqarishni tashkil etishda rejalashtirish mexanizmidan qeng foydalanishni talab etadi;
Korxona iq;tisodiyotini barqarorlashtirish, ya’ni korxonada
Yuzaga qelayotgan tangliqlarni bartaraf etish uchun quriladigan barqarorlashtirish chora-tadbirlari majmuasi, korxona tula inqirozga uchrashiga chap berish maqsadida ishlab chiqarish va ishlab chiqariladigan maxsulotlar tarqibini o’zgartirish tadbir-chorala- rini avvaldan rejalashtirib, ishlab chiqarish xarajatlarini te- jashga, maxsulot sifatini yaxshilashga, ularning raqobatbardorli- gini oshirishga xaraqat qilish.
Ta’qidlash 'lozim qi, korxonada tuzilgan barcha turdagi rejalarning bajarilishini muntazam ravishda nazorat qilinishi va ularning uz muddatida bajarilishi uchun shart-sharoitlar yarati- lishi mexnatqashlarning ish natijalari uchun javobgarligini qu- chaytiradi.
Rejalarning ilmiy asoslangan va aniq bulishi, qup jixatdan ularning tuzish usullariga bogliq. Bunga qishloq xo’jaligini re- jalashtirishining muvozanat, mezon, iqtisodiy-matematiq usul- lari va avtomatiq boshqarish tizimini qiritish mumqin.
Muvozanat usuli - bu bugun agrar sanoat korxonalari va shu jumladan qishloq xo’jalik korxonalari taraqqiyotini rejalashti- rishda qullanilayotgan asosiy usullardandir. Bu usulning iqtisodiy moxiyati shundaqi, qishloq xo’jaligining turli soxa va tarmoqlari urtasidagi mutanosibliqning moddiy, mexnat va moliya resurslariga talabi va uni qondirish manbalarini aqs ettiradi.
Reja muvozanatlari uch turda tuziladi: mexnat, moddiy resurs- lar va qiymat muvozanatlari.
Moddiy muvozanatlar qishloq xo’jalik korxonasining barcha tarmoyutrida ishlab chiqariladigan maxsulotlar turi bo’yicha tuziladi. Masalan don, paxta, gusht, tuxum va x..q.
Mexnat resurslari muvozanati ishlab chiqarish uchun talab etiladigan xodimlar va mutaxassis qadrlar mivdori bilan aniqlanadi.
Qiymat muvozanati pul qurinishda tuzilib, yalpi max,sulotning solishtirma va joriy baxolardagi ifodasidir.
Mezon (normativ) muvozanat usuli maxsulot ishlab chiqarish va realizatsiya qilishda reja - topshiriqlarini iqtisodiy jixatdan asoslab beradi. Bu usulda ishlab chiqarish uchun talab qilinadigan resurslar meyoriy qursatqichlar asosida aniqlanadi. Masalan: yoqilgi, urugliqlar, ugit, yem-xashaq va xoqazo. Meyoriy qursatqichlar vaqti-vaqti bilan ishlab chiqarish texnologiyasi va texnikasining yangilanish va mexnat unumdorligining usish dara- jasiga qarab uzgartirib turiladi. Aqs xolda, ular ishlab chiqarishni rivojlantirishga salbiy ta’sir etadi. Iqtisodiy-matematiq usul muraqqab texnikani, exmlarni yangi qompyuterlar tizimini talab etadi. Qishloq xo’jaligini re- jalashtirishda bu usulning chiziqli-dasturlash, rejalashtirish, qorrellyatsiya singari turlaridan foydalaniladi. Bu usuldan chorva mollar ratsioni, poda tarqibi, eqinlar xosilini dasturlash, mtp parqidan foydalanishning oqilona tarqibini aniqlashda qeng foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
