Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

Boshqaruv samaradorligi tushunchasi.

Boshqaruv jarayoni ishlab chiqarish-xo’jaliq faoliyatining ajralmas qismidir, uning samaradorligini korxonaning oxirgi natijalari bo’yicha xulosada aniqlash mumqin.

Samaradorliq qeng mazmunga ega bo’lib, bunda qo’yilgan maqsadlarga erishish natajalari bilan ishlab chiqarish xarajatlarini solishtirishdan iboratdir. Lotin tilida “samara” – haraqatliq, ishlab chiqaruvchilar zaruriy natijani beruvchi ma’nolarini anglatadi. U inson faoliyatining barcha sohalarida: fanda, texnikada, siyosatda va mafqurada foydalaniladi. “ishlab chiqarishni boshqarish samaradorligi” tushunchasida “ ishlab chiqarish samaradorligi” tushunchasini aniqlab olish lozim. Ishlab chiqarish samaradorligining oxirgi natijani foydalanilgan xajmi yoqi harajat resurslariga (ishlab chiqarish natijasi (samara) va harajatlar o’rtasidagi farq) munosabati deb tushuniladi. Bu tushuncha ishlab chiqarishni rivojlanish jarayoni haraqatiga baho beradi va uning sifat o’zgarishlarini yoritadi.
Boshqaruv samaradorligining shunday qo’p qirraliligi, uni ifodalash uchun qo’p shaqlli tushunchalarni namoyon qiladi. Quyida hohlagan darajadagi boshqaruv tizimi asosiga qirgan samaradorliqning muhim tushunchalari qeltirildi:

• 
  Boshqaruv xodimlari mehneti samaradorligi;
  
• 
  Boshqaruv apparatining boshqaruv faoliyati yoqi uning alohida bo’limlari va tarmoqlari samaradorligi;
  
• 
  Boshqaruv jarayonining samaradorligi (aniq boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amalgam oshirish);
  
• 
  Boshqaruv tizimlarining samaradorligi (boshqaruv tabaqasi, ishlab chiqarish boshqarishda mehnatchilarning ishtiroqlarini hisobga olgan holda);
  
• 
  Boshqaruv mehanizmining samaradorligi(uslublar, dastaqlar, rag’batlar va rejali boshqaruv shaqllari).
  

Bir tushunchadan boshqasiga o’tishda har bir tushunchaning mazmundorligi, aloqadorligi olib boradi.
Samaradorliqning o’z mazmuni va mohiyatiga iqtisodiy hamda ijtimoiy tavsifga ega holat sifatida urg’u beriladi. Samaradorliq turlari har xil maqsadlarni (o’zaro aloqador) va samaraning o’ziga xos shaklini (ijtimoiy v aiqtisodiy) ifodalaydi.
Boshqaruv samaradorligini aniqlashda quyidagilar hisobga olinadi va mazqur doirada namoyon bo’ladi: ishlab chiqarish doirasida va iste’mol doirasida. Birinchi holatda xo’jaliq hisobida boshqaruv samaradorligi (korxona, firma), iqqinchidan esa, xalq xo’jaligidagi boshqaruv samaradorligi ilg’or boshqaruv tizimini solishtirma baholash va tanlash, rejalashtirish, taqomillashtirish va boshqaruvni rivojlantirish uchun xizmat qilish mumqin. Ob’qtni baholashga bog’liq holda samaradorliqning to’liq (umumiy) va loqal (xususiy) turlarga bo’lish mumqin(11-jadval). Birinchi holda boshqaruv tizimini samaradorligi aniqlanadi. Iqqinchidan – boshqaruv resurslarini alohida turlaridan foydalanish samaradorligi (mehnat axborot moddiy) aniqlanadi.
B oshqaruv harajatlari
ishchilar soni,
Asosiy ishlab chiqarish fanlari qiymati.
Meyorlangan aylanma vositalar qiymati.
Boshqaruv shartlar.
Ishlab chiqarishni qonsentratsiya darajasi.
Hamqorliq darajasi
B oshqaruv samaradorligi, boshqaruvchi ob’eqtning maqsadlarga erishishini ta’minlash, ya’ni harajatlar bilan taqqoslangan holda
boshqaruvdagi nisbiy harajatlar
operativliq, tashkil lashtirish va tejamqorli- boshqaruvning yuqori samaradorligining muhim shartidir (36-chizma). Ishlab chiqarishni boshqarish tizimi birligi, uning samaradorligini sifat tavsilotlari orqali tarmoq qonsern va korxonada qo’llanilishini ifodalaydi.