Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

Tinish belgilarining qo‘llanish usuliga ko‘ra tasnifi.

Qo‘llanish usuliga ko‘ra tinish belgilari quyidagicha guruhlanadi:

1. Yakka holda qo‘llanuvchilar. Bunga faqat “ikki nuqta” kiradi.

2. Yakka va qoshma holda qo‘llanuvchilar: “so‘roq”, “undov”, “qo‘shtirnoq”, “qavs” kabilar kiradi. Tinish belgilari qo‘sh qo‘llanganda bir o‘rinda ketma-ket (birgalikda) ishlatiladi: a) o‘z shaklini to‘liq saqlaydi (so‘roq va undov tipida: ?!).

Tinish belgilarining tuzilish jihatdan tasnifi.

Tinish belgilari tuzilish jihatdan 2 turga ajraladi:

1.Bir elementli tinish belgilari: vergul, nuqta, tire.

2. Ko‘p elementli tinish belgilari:

a) 2 elementli tinish belgilari: ikki nuqta, nuqtali vergul, qavs kabi;

b) 3 elementli tinish belgilari: ko‘p nuqta;

d) 4 elementli tinish belgilari; qo‘shtirnoq. Buni o‘z mohiyatiga ko‘ra “juft ementli” yoki “qo‘sh elementli” tinish belgisi deb ham yuritish mumkin.

Bir elementli tinish belgilari turlarga ajratilmaydi. Ular shrtli bir belgidan (bitta grafik shakldan) iborat bo‘ladi. Ular o‘z mohiyatiga ko‘ra sodda tinish belgilari deb yuritiladi.

Ko‘p elementli tinish belgilari birdan ortiq tinish belgilarining birikuvidan tashkil topadi. Ular qo‘shma yoki tarkibli tinish belgilari deb yuritiladi. Ko‘p elementli tinish belgilari tarixan ikki va undan ortiq shartli belgilarning birikuvidan tashkil topgan bo‘lib, hozirgi kunda bir grafik belgi sifatida qaraladi. Masalan: ikki nuqta nuqtaning vertical usuldagi kombinatsiyasi asosida vujudga kelgan [:]. Ko‘p nuqta nuqtaning gorizontal usuldagi kombinatsiyasi asosida vujudga kelgan […]. Nuqtali vergul 2ta belgining ustma-ust qo‘yilishi natiojasida hosil bo‘lgan [;]. Qavs ham 2 elementdan iborat bo‘lib, uning birinchisi “ochiluvchi qavs”, ikkinchisi “yopiluvchi qavs” deb yuritiladi [ ( ) ].

Ba’zan “yopiluvchi qavs” “yarim qavs” deb ham yurtiladi va numerativlarni bildiruvchi raqam yoki harflardan keyin qo‘llaniladi.

So‘roq, undov va qo‘shtirnoqlarning tarkibi yana ham nurakkabroq bo‘lib, aslida so‘roq belgisi va undov belgisi ham ikki elementdan iborat. Ma’lumki, “undov belgisi” lotincha [ I] undov so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, unga nuqtaning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan.