Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

Ligaturalar. Eski o‘zbek yozuvi alifbosi tartibidagi kof, gof, lom harflaridan so‘ng alif yozilsa, bu harflar o‘zaro bog‘lanib, o‘ziga xos bo‘lgan qo‘shaloq harfiy qo‘shilmalar hosil bo‘ladi. Bunday hol ligaturalar deb ataladi. Xattotlik san’atida kof va gofning alif bilan qo‘shilib yozilgan shakli kof alif deb ataladi va ular mana bu shaklda yoziladi: کا گا

Kof harfining dumaloq qismi dol harfiga o‘xshagani sabab kotiblar uni «kofi doliy», ya’ni «dolga o‘xshash kof» deb ham ataganlar. Demak, kof, gof harflari alif va lom harflari bilan bog‘langanda, o‘zgacha shakl kasb etadi

Isloh qilingan eski o‘zbek yozuvi haqida. Asrlar davomida qo‘llanib kelingan arab alifbosi xalq ommasining savod chiqarushi uchun birmuncha qiyinchilik tug‘dirardi. Shuning uchun ham o‘zbek ziyolilari oldida alifboni soddalshtirish yoki boshqa osonroq imloni qabul qilish masalasi ko‘ndalang turardi. Nihoyat, 1921 yilda arab yozuvi isloh qilindi. Ya’ni yozuv oldingisiga nisbatan birmuncha soddalshtirildi. Ommaning osonroq savod chioqarishi uchun muayyan qulaylik yaratildi.

Isloh talabiga muvofiq, yozuvda barcha harflar ifodalandi, arab tiliga xos bo‘lgan tovushlarni ifodalovchi ayrim harflar ( ﺚ ,ﺬ ,,ﺺ , ﺾ , ﻄ , ﻈ ) yozuvdan butunlay chiqarib tashlandi. Ular o‘rniga esa talaffuzi jihatidan o‘zbek tilidagi tovushlarga yaqin bo‘lgan harflar qo‘llaniladigan bo‘ldi. Eski yozuvdagi ﺺ (sod), ﺚ (se), harflari o‘rniga isloh qilingan alifboda ﺲ (sin) harfi, ﻈ (zo), ﺾ (zod), ﺬ (zol) harflari o‘rniga ﺰ (ze), ﻄ (to) harfi o‘rniga ﺖ (te) ishlatila boshlandi

Ma’lumki, eski yozuvda qisqa unlilar yozuvda ifodalanmas edi. Isloh qilingan arab alifbosida esa ular yozuvda to‘la aks etadigan bo‘ldi. Hatto ular uchun maxsus harfiy belgilar ishlab chiqildi. Eski yozuvda ﻮ (vov) harfi uch xil tovushni, v, o‘ va u ni ifodalab kelar edi. Isloh qilingan yozuvda esa ular bir biridan farqlanib turuvchi harfiy belgilar bilan yoziladigan bo‘ldi.

Eski yozuvda ﻯ harfi isloh qilingan yozuvda uch xil ifodalanadi. Eski yozuvdagi ﻨﮛ (ng) yoki ﯿﻨﮛ (ing) tovushi birikmalari isloh qilingan alifboda ﯔ yoki ﯕ shakllariga muvofiq kelgan.

5-MA’RUZA