“tasdiqlayman” O„quv ishlari bo„yicha prorektor



Download 1,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/79
Sana18.01.2022
Hajmi1,71 Mb.
#390869
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   79
Bog'liq
IMLO MAJMUA 21-22

xush

 va 


hush



xam

 va 

ham

 shakl jihatidan yaqqol farqlanadigan bo„ldi. 



Uchinchidan

, qo„shaloq harflar: 

Ss – Sh sh, Cc – Ch ch, Nn – ng ng kabi harf birikmalarining yuzaga kelishi ingliz 

tilini  o„rganishda  ma‟lum  bir  qulaylik  ham  yaratdi.  Ammo  vaqt  o„tgan  sari 

alifboning kamchiliklari ham bilinib qoldi.  

Lotin  yozuviga  asoslangan  joriy  alifboning  kamchiligi  –  O„o„  va  G„g„ 

harflarining  bosma  shaklini  yozish  murakkablashdi,  ya‟ni  o  va  g  harflarining 

yoniga  maxsus  diakritik  belgi  („)  qo„yiladigan  bo„ldi.  Bu  esa  lotin  yozuvidagi 

matnlarning  kengayib  ketishiga  sabab  bo„ldi.  Masalan,  ўғил  –  o„g„il  kabi.  Ayni 

paytda  lotin  yozuvidan  foydalanishda  tutuq  (‟)  va  diakritik  („)  belgilarni 

chalkashtirish  holatlari  ko„p.  Hozirga  qadar  ham  ko„p  o„rinlarda  [O„zbekiston] 

so„zini  [O„zbekiston]  shaklida  yozish  holatlari  uchraydi.  Shuningdek,  [sh],  [ch], 

[ng]  tovushlarini  ifodalashda  ham  murakkablik  yuzaga  keldi,  ya‟ni  bir  tovushni 

ikkita  harf  bilan  –  harflar  birikmasi  orqali  ifodalash  yozuv  amaliyotida  ko„p  harf 

ishlatishga, ko„p vaqt sarflashga olib keldi.  

“Lotin  yozuviga  asoslangan  o„zbek  alifbosini  joriy  etish  to„g„risida”gi 

qonunni  bajarish  muddati  obyektiv  sabablarga  ko„ra  2  marta  o„zgardi:  dastlab 

2005-yil 

deb 

belgilangan 



bo„lsa, 

2004-yil 

30-apreldagi 

O„zbekiston 

Respublikasining  qonuniga  muvofiq  2010-yilgacha  uzaytirildi.  Demak,  qonunga 

muvofiq o„zbek lotin alifbosi 2010-yildan boshlab respublikamiz hududida yagona 

alifbo  sifatida  faoliyat  ko„rsatishi  kerak  edi.  Biroq  bu  to„liq  amalga  oshmadi. 



59 

 

Yozuv amaliyotida lotincha imloga to„liq o„tilmadi. Hozirga qadar ayrim ommaviy 



axborot  vositalari,  nashriyotlar,  asosan,  kirilcha  yozuvdan  foydalanib  kelmoqda. 

Bu esa aholining, xususan, yoshlarning haqli e‟tiroziga sabab bo„lmoqda. Negaki, 

har qanday huquqiy-demokratik davlatda qonun ustuvorligi ta‟minlanishi shart.  

Joriy o„zbek lotin alifbosi 25 yildan ortiqroq vaqt davomida amaliy jihatdan 

o„zini  to„liq  oqlamadi,  ya‟ni  mazkur  harflar  o„z  yozilishi,  qo„llanishi  jihatidan 

barcha ehtiyojlarimizni to„liq qondira olishini namoyon qila olmadi. Shunga ko„ra 

ommaviy axborot vositalari, xususan, ijtimoiy tarmoqlarda fikrlar, ya‟ni bir necha 

harflarni boshqacha shaklda yozish taklifi bildirildi.  

Tabiiyki,  26  yil  avval  qabul  qilingan  alifbo  o„sha  davr  talablariga  javob 

bergan.  Zero,  hayot  o„zgarmoqda,  uning  shiddati,  globalizatsiya  jarayonlari  imlo 

va  yozuv  masalasiga  ham  o„z  ta‟sirini  o„tkazmoqda,  albatta.  Shu  jihatdan,  imlo 

qoidalari  va  yozuv  ham  davr,  vaqt,  madaniyatlararo  kommunikatsiya,  global 

axborot tarmoqlari talablari nuqtayi nazaridan isloh qilinishi hamda  o„zgartirilishi 

tabiiy  jarayondir.  Shunga  ko„ra,  2016-yilda  –  Alisher  Navoiy  nomidagi  Toshkent 

davlat  o„zbek  tili  va  adabiyoti  universiteti  tashkil  qilingan  dastlabki  oylarda 

O„zbekistonda  lotin  yozuviga  asoslangan  alifboni  isloh  etish  va  imlo  qoidalarini 

takomillashtirish  bo„yicha  takliflarni  yig„ish  va  umumlashtirish  uchun 

respublikadagi  taniqli  tilshunos  olim,  yozuvchi,  o„qituvchilar,  komputer 

mutaxassislaridan  iborat  ishchi  guruh  shakllantirildi,  joriy  alifbo  va  imlodagi 

islohot  qilinishi  zarur  bo„lgan  o„rinlar  turli  yig„inlarda  ilmiy-amaliy  tahlildan 

o„tkazib  borildi,  respublikadagi  umumiy  o„rta  ta‟lim  maktablari,  akademik  litsey 

va  kasb-hunar  kollejlari,  OTM  o„zbek  tili  va  adabiyoti  fani  o„qituvchilari  bilan 

joriy  alifbo  va  imlo  muammolari  tahlili  yuzasidan  davra  suhbatlari,  amaliy 

seminarlar  tashkil  qilindi,  amaliyotdagi  insonlarning  fikri  o„rganildi,  O„zbekiston 

Respublikasi Prezidentining virtual qabulxonasiga  o„zbek tilining alifbosi va joriy 

imlosini  takomillashtirish  yuzasidan  yuborilgan  murojaatlar  tahlil  qilinib, ijtimoiy 

tarmoqlarda  o„zbek  tili  alifbosi  va  joriy  imlo  qoidalarini  takomillashtirish 

yuzasidan  takliflar  yig„ish  uchun  maxsus  guruhlar  ochildi,  guruhlarda 

bildirilayotgan  fikrlar  tahlil  qilindi. Ishchi  guruh  o„zbek  tili  alifbosi  va  joriy  imlo 

qoidalarini 

takomillashtirish 

bo„yicha 

barcha 

takliflar 

va 

xulosalarni 



umumlashtirib, hamkor tashkilotlar bilan muhokama qilgandan so„ng uni Vazirlar 

Mahkamasiga  topshirdi.  Vazirlar  Mahkamasi  mazkur  takliflarni  o„rganib, 

mukammallashtirib, uni muhokamaga taqdim etdi.  

Ma‟lumki,  haqiqat  bahslarda  tug„iladi.  Bugungi  kunda  bu  borada  ijtimoiy 

tarmoqlarda qizg„in bahslar kechmoqda. Bu – yaxshi. Ammo bir narsani ta‟kidlab 

aytishni  istar  edik.  To„g„ri,  hozirgi  davrda,  ehtimol,  iqtisodiy  masalalarga  e‟tibor 

qaratish,  ularga  mablag„  ajratish  muhimroqdir,  ammo  alifbo  va  imloni 

takomillashtirish  masalasi  xalqimiz  kelajagi  va  ravnaqi  bilan  bog„liq  masaladir. 




60 

 

Chunki joriy alifbodagi noqulayliklar uning internet tili sifatidagi faoliyatiga salbiy 



ta‟sir  ko„rsatmoqda,  “Unicode”  tizimida  almashtirilishi  taklif  qilinayotgan  grafik 

shakllarning  yo„q  bo„lganligi  sababli  dasturlashda  so„z  tarkibida  qo„llangan  bitta 

harfning digraf shakli  matndagi so„zlarni bo„lib  yuborishga  olib kelmoqda, milliy 

alifbomizdagi  mavjud  muammolar  nafaqat  o„qish-yozish  jarayonida  qiyinchilik 

tug„dirmoqda,  shu  bilan  birga,  imloni,  grammatikani  tekshiruvchi,  matnni  nutqqa 

aylantiruvchi  va  nutqni  matnga  aylantiruvchi  komputer  dasturiy  ta‟minotlarining 

paydo bo„lishiga ham to„sqinlik qilmoqda.  

Ayni  paytda  “Google”,  “Microsoft”,  “Huawei”,  “Samsung”,  “LG”  va 

boshqa  bir  qator  yirik  texnologik  kompaniyalar  o„z  dasturiy  mahsulotlarini 

o„zbekchalashtirayotganini  hisobga  olsak,  alifboni  kechiktirmasdan  isloh 

qilishimiz ayni muddao sanaladi. Milliy alifbomiz isloh bo„lib, qulaylashsa, katta-

kichik  avlodlarga  mansub  hamyurtlarimiz,  shuningdek,  yaqin-olis  mamlakatlarda 

yashovchi millatdoshlarimiz yagona yozuv atrofida jipslashadi  – nuqsonsiz, qulay 

alifbo xalqimizning birligiga, yakdilligiga xizmat qiladi. Turkiyzabon davlatlar va 

xalqlar  o„rtasida  o„zbek  tilining  nufuzi  keskin  ko„tariladi.  Shuningdek,  o„zbek 

tilining  internet  va  global  axborot  operatsion  tizimlarida  qo„llanish  imkoniyatlari 

oshadi,  Sh  va  Ch  harflari  bilan  bog„liq  muammolar  bartaraf  etilsa,  nashr 

etilayotgan adabiyotlarning hajmi kirillcha matnga nisbatan 8–10 foizga kamayadi. 

Bu esa respublika miqyosida juda katta mablag„ning tejalishiga sabab bo„ladi.  

Loyihada  almashtirish  taklif  qilinayotgan  har  belgining  “Unicode”da  kodi 

mavjud bo„lganligi sababli bir harfni komputerda terish uchun bitta harakat amalga 

oshiriladi.  Eng  muhimi,  alifbo  qulay  bo„lsa,  lotin  yozuviga  to„liq  o„tish  ham 

tezlashadi, ikkiyozuvlilik sharoitiga barham beriladi.  


Download 1,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish