“tasdiqlayman” O„quv ishlari bo„yicha prorektor

kof,  gof,  lom

 

harflaridan  so„ng 

alif

  yozilsa,  bu  harflar  o„zaro  bog„lanib,  o„ziga  xos  bo„lgan 

---

17 

 

qo„shaloq  harfiy  qo„shilmalar  hosil  bo„ladi.  Bunday  hol 

ligaturalar

  deb  ataladi. 

Xattotlik san‟atida kof va gofning alif bilan qo„shilib yozilgan shakli 

kof alif

 deb 

ataladi va ular mana bu shaklda yoziladi:   اگ اک 

Kof harfining dumaloq qismi dol harfiga o„xshagani sabab kotiblar uni 

«kofi 

doliy»

,  ya‟ni 

«dolga  o„xshash kof»

  deb  ham  ataganlar.  Demak,  kof,  gof  harflari 

alif va lom harflari bilan bog„langanda, o„zgacha shakl kasb etadi 

Isloh  qilingan  eski  o„zbek  yozuvi  haqida

.  Asrlar  davomida  qo„llanib 

kelingan  arab  alifbosi  xalq  ommasining  savod  chiqarushi  uchun  birmuncha 

qiyinchilik  tug„dirardi.  Shuning  uchun  ham  o„zbek  ziyolilari  oldida  alifboni 

soddalshtirish  yoki  boshqa  osonroq  imloni  qabul  qilish  masalasi  ko„ndalang 

turardi.  Nihoyat,  1921  yilda  arab  yozuvi  isloh  qilindi.  Ya‟ni  yozuv  oldingisiga 

nisbatan  birmuncha  soddalshtirildi.  Ommaning  osonroq  savod  chioqarishi  uchun 

muayyan qulaylik yaratildi. 

Isloh  talabiga  muvofiq,  yozuvda  barcha  harflar  ifodalandi,  arab  tiliga  xos 

bo„lgan  tovushlarni  ifodalovchi  ayrim  harflar  (  ﺚ  ,ز  ,,ﺺ  ,  ﺾ  ,  ﻄ  ,  ﻈ  )  yozuvdan 

butunlay  chiqarib  tashlandi.  Ular  o„rniga  esa  talaffuzi  jihatidan  o„zbek  tilidagi 

tovushlarga yaqin bo„lgan harflar qo„llaniladigan bo„ldi. Eski yozuvdagi ﺺ (sod), 

ﺚ  (se),  harflari  o„rniga  isloh  qilingan  alifboda  ظ  (sin)  harfi,  ﻈ  (zo),  ﺾ  (zod),  ز 

(zol) harflari o„rniga ض (ze), ﻄ (to) harfi o„rniga ﺖ (te) ishlatila boshlandi 

Ma‟lumki,  eski  yozuvda  qisqa  unlilar  yozuvda  ifodalanmas  edi.  Isloh 

qilingan  arab  alifbosida  esa  ular  yozuvda  to„la  aks  etadigan  bo„ldi.  Hatto  ular 

uchun  maxsus  harfiy  belgilar  ishlab  chiqildi.  Eski  yozuvda  ﻮ  (vov)  harfi  uch  xil 

tovushni, 

v, o„

 va 

u

 ni ifodalab kelar edi. Isloh qilingan yozuvda esa ular bir biridan 

farqlanib turuvchi harfiy belgilar bilan yoziladigan bo„ldi. 

Eski  yozuvda  ﻯ  harfi  isloh  qilingan  yozuvda  uch  xil  ifodalanadi.  Eski 

yozuvdagi  ﮛﻨ  (ng)  yoki  ﮛﻨﯿ  (ing)  tovushi  birikmalari  isloh  qilingan  alifboda  ﯔ 

yoki ﯕ shakllariga muvofiq kelgan.  

 

5-MA‟RUZA