|
5-Mavzu. MAXSULOT SIFATINI NAZORAT QILISHNING UMUMIY QOIDALARI,ELEKTROMAGNIT NAZORATI
5.1 Elektromagnit nazorat usulning umumiy xarakteristikasi
Elektromagnit usul (uyurma tok usuli) nazorat kilinayotgan elektr o‘tkazuvchi ob’ektda g‘altak yordamida hosil qilinayotgan uyurma toklarning elektromagnit maydonini o‘zgarishini registratsiya qilishga asoslangan. Ob’ektda uyurma toklarning taqsimlanishi va intensivligi uning geometrik, elektromagnit parametrlarga va ulchov uyurma tok o‘zgartirgichi va ob’ektning o‘zaro joylashuviga bog‘liq bo‘ladi. Odatda o‘zgartirgich sifatida oddiy induktiv g‘altakni qo‘llash (bitta yoki bir nechta) mumkin. Uyurtmali tok o‘zgartgichi (UTO‘) g‘altagida ta’sirlanayotgan sinusoidal yoki impulsli tok eletromagnit maydonni hosil qiladi va elektr o‘tkazuvchi ob’ektda uyurma toklarni qo‘zg‘atadi. Uyurma toklarning elektromagnit maydoni o‘zgartirgichning g‘altagiga ta’sir qilib, g‘altakda EYUKni hosil qiladi yoki ularning to‘liq qarshiligini o‘zgartiradi. G‘altak zajimida kuchlanishni yoki ularning qarshiligini registratsiya qilib ob’ekt xususiyati haqida va o‘zgartirgichga nisbatan qanday joylashgani xaqida ma’lumotlar olinadi.
O‘zgartirgich EYUK (yoki qarshiligi) nazorat ob’ektining ko‘plab parametrlariga bog‘liq bo‘lib, uning ma’lumoti ko‘p parametrli bo‘ladi. Bu uyurma toklar usuli (UTO‘)ni amalga oshirishni murakkabligini va yutuqlarini belgilab beradi. Bir tomondan UTO‘ ko‘p parametrli nazoratni amalga oshirish imkonini beradi, boshqa tomondan ob’ektni alohida parametrlari haqidagi ma’lumotlarni ajratib olish uchun maxsus usullari kerak. Bitta parametrni nazorat qilishda o‘zgartirgichning boshqa signallarining ta’siri halaqit beruvchi hisoblanadi va ushbu ta’sir xalaqit beruvchi hisoblanadi va ushbu ta’sirni kamaytirish kerak bo‘ladi.
Elektromagnit nazoratning boshqa farqlanuvchi xususiyati o‘zgartirgich va ob’ektni kontaktsiz o‘tkazish mumkinligidan tashkil topgan. Odatda ularning o‘zaro ta’siri kichik masofada amalga oshiriladi, lekin ob’ektga nisbatan o‘zgartirgichning harakati uchun etarli bo‘ladi (bir necha millimetrgacha). SHuning uchun ushbu usul bilan yuqori tezlik bilan harakatlanayotgan nazorat ob’ektlari haqida yaxshi natija olish mumkin. Dastlabki ma’lumotlarni elektr signallar ko‘rinishida olinishi, kontaktsizligi va yuqori samaradorligi nazoratni avtomatlashtirish imkonini hosil qiladi.
UTO‘ning farqli bitta tomoni quyidagicha: olingan signallarga namlik, bosim va gaz muxitining ifloslanganligi, radiaktiv nurlanish, nazorat qilinayotgan ob’ekt yuzasi o‘tkazmas modda bilan ifloslanganligi ta’sir qilmaydi.
O‘zgartirgich konstruksiyasining soddaligi – UTO‘ asosiy yutuqlaridan biridir. Ko‘p hollarda g‘altaklarni himoya korpusiga joylashtirib ustiga kompaundlar bilan quyib qo‘yishadi. SHu sababli ular mexanik va atmosfera ta’sirlariga kam ta’sirchan bo‘ladi va katta bosim va yuqori temperaturali muxitlarda bemalol ishlashlari mumkin.
Ushbu usul uyurma toklarni qo‘zg‘atishga asoslangan, shuning uchun asosan elektr o‘tkazuvchi ob’ektlarni sifatini nazorat qilish uchun qo‘llaniladi: metallar, silovlar, grafitlar, yarimo‘tkazgichlar strukturasi. Unga nazorat qilinuvchi sohaning kichik chuqurligi xosdir va nazorat qilinayotgan muhitga elektromagnit maydonning singish chuqurligini aniqlanadi.
Ko‘rsatilgan chegaralanishga qaramasdan UTO‘ mahsulotlar va materiallar strukturasi va o‘lchamini aniqlash uchun defektoskopiya qo‘llaniladi.
Defektoskopiyada UTO‘ yordamida yuzaga chiqib turuvchi yoki yuza ostida kichik chuqurlarda yotuvchi yaxlitlikni (elektr o‘tkazuvchi listlarda, prutlarda, trubalarda, simlarda, kichik detallarda, temir yo‘l releslarida va x.k.) buzilishlari sifatidandefektlarni aniqlash kiradi. Bundan tashqari turli xildagi yoriqlarni, parchalanishlarni, rakovinalarni, nometalik qo‘shiluvlarni, va x.k.larni aniqlash mumkin. Nazoratni yaxshi shart sharoitida va xalaqitlarning kam ta’sir faktorlarida chuqurligi 0,1-0,2 mm, davomiyligi 1-2 mm (yopishtirib qo‘yiladigan o‘zgartirgich qo‘llanilganda) bo‘lgan yoki nazorat qilinayotgan prut va simning diametridan 1-5% chuqurligi va davomiyligi 1 mm ga yaqin bo‘lgan defektlarni aniqlash mumkin.
UTO‘ mahsulotlar o‘lchamlarini nazorat qilish masalalari (echishda kata muvaffaqiyatga olib keladi. Ushbu usul bilan sim, prut va trubalar, metall listlar va trubalarning devorlar qalinligini, mahsulotga bir tomonlama tekshirishda, elektr o‘tkazuvchi asoslarga qoplangan, elektr o‘tkazuvchi (misol uchun galvanik) va dielektrik (misol uchun lak kraskali) qoplamalarni qalinligini, tarkibida elektr o‘tkazuvchi qatlamlar mavjud bo‘lgan ko‘p qatlamli strukturalar qalinligini o‘lchash mumkin. O‘lchanayotgan qalinliklar bir mikrondan o‘n millimetr oraliqda o‘zgarishi mumkin. Ko‘plab asboblar uchun o‘lchov aniqligi 5-10% ni tashkil qiladi. Nazorat qilinayotgan sohaning minimal maydoni 1 mm2 gacha olib borilishi mumkin, bu esa murakkab konfiguratsiyali kichik detallarning qoplama qalinligini o‘lchash mumkin. UTO‘ yordamida tirqishlar va mahsulot detallarining titrashini nazorat qilinadi.
Metall va eritmalarning struktura holati ularning elektr va magnit xarakteristikalariga ta’sir qiladi. SHuning evaziga nafaqat kimyoviy tarkibning variatsiyasini nazorat qilish mumkin balki metall va eritmalar strukturalarini, shuningdek ularning mexanik kuchlanganligini aniqlash mumkin. Nisbiy elektr o‘tkazuvchanlikni uyurma tokli o‘lchagichlar va boshqa asboblar metallarni saralash va grafitlarni markalar (kimyoviy tarkibi bo‘yicha)ga ajratish uchun keng qo‘llaniladi. Elektromagnit asboblar yordamida detallarni termik va kimyo-termik qayta ishlash sifatini, mexanik qayta ishlovdan keyingi (jilvirlar, elimlash) yuza qatlamlarining holatini, metallarda yoriqlarni rivojlanishini dastlabki bosqichlarini aniqlashi, α- fazaning mavjudligini aniqlashi mumkin va x.k.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
