|
Moddiy boyliklar
|
Moliyaviy resurslar
|
Tabiiy resurslar
|
Kishi mehnati tufayli to’plangan moddiy boyliklar
|
|
AV
|
VGDE
|
JZIKLMN
|
B. Yil davomida qiliigan oporasiyalar
Moddiy boyliklar qilingan operasiyalar bo’yicha
|
Moliyaviy resurslar bo’yicha qilingan operasiyalar
|
|
|
Yil oxirida
Moddiy boyliklar
|
Moliyaviy resurslar
|
Tabiiy resurslar
|
Inson mehnati tufayli to’plangan moddiy boyliklar
|
|
AB
|
VGDE
|
JZIKLMN
|
1. Tabiiy resurslar;
A – foydalanishga kiritilmagan;
B – ishlab chiqarishda foydalaniladigan;
2. Inson mehnati tufayli yig’ilgan moddiy boyliklari;
V – asosiy fondlar;
G – moddiy aylanma mablag’lar va zahiralar;
D – aholnning shaxsiy mulki;
Ye – boshqa moddiy boyliklar.
3. Moliyaviy resurslar:
J – oltin;
Z – mavjud pullar va bankdagi hisoblar;
I – qimmatli qog’ozlar (aksiyalardan tashkari);
K – zayomlar; I
L – aksiyalar;
M – sug’uta fondlari;
N – boshqa moliyaviy mablag’lar.
Milliy boylik hajmi odatda yil boshi va oxirida quyidagicha aniqlanadi:
MB qTB + KMTYMB + MR
Bunda: MB – milliy boylik;
TR – tabiiy resurslar;
KMTYMB – inson mehnati tufayli yig’ilgan moddiy boyliklari;
MR – moliyaviy resurslar.
Asosiy fondlarning takror ishlab chiqarish ko’rsatkichlari quyidagi koeffisiyentlar orqali ifodalanadi va o’rganiladi:
1. Asosiy fondlarning o’sish koeffisiyenti;
2. Asosiy fondlarning qo’shimcha o’sish koeffisiyenti;
3. Asosiy fondlarning eskirish koeffisiyenti;
4. Asosiy fondlarning yaroqlilik koeffisiyenti;
5. Asosiy fondlarning safini to’ldirish koeffisiyenti;
6. Asosiy fondlarning yangilanish koeffisiyenti;
Asosiy fondlarning takror ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini Samarqand viloyati Qorako’l birlashmasining 2009 yildagi “Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisoboti” ma’lumotlari asosida hisoblaymiz. Ular quyidagi jadvalda keltirilgan.
Asosiy vositalarning holati va harakati to’g’risidagi
2009 yil ko’rsatkichlari
Ko’rsatkich-larning
Nomi
|
Boshlanјich qiymati,
mln.so’m
|
Eskirishi, mln.so’m
|
Qoldiq qiy-mati, mln.so’m
|
Yil boshiga qoldiq
|
kirim
|
Chi-qim
|
Yil oxiriga qoldiq
|
Yil boshiga
|
Yil oxiri-ga
|
Yil boshiga
|
Yil oxiri-ga
|
1.Bino,inshoot, uzatish mosla-masi
|
707,4
|
229,6
|
23,3
|
913,7
|
229,0
|
265,0
|
478,4
|
648,7
|
2.Mashina va jihozlar
|
275,0
|
49,8
|
32,3
|
292,5
|
119,8
|
112,0
|
155,2
|
180,5
|
3.Transport vositalari
|
74,4
|
51,3
|
2,5
|
123,2
|
27,4
|
29,2
|
47,0
|
94,0
|
4.Ishchi va mahsuldor chorva mollari
|
1373,7
|
1027,5
|
453,9
|
1947,3
|
-
|
-
|
1373,7
|
1947,3
|
5.Boshqa asosiy fondlar
|
64,6
|
1,4
|
2,8
|
63,4
|
20,2
|
19,3
|
44,4
|
44,1
|
Jami
|
2495,1
|
1359,6
|
514,8
|
3340,1
|
396,4
|
425,5
|
2098,7
|
2914,6
|
Ushbu jadval ma’lumotlaridan (asosiy fondlarning balansidan) foydalanib, asosiy fondlarning takror ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini hisoblash tartibini ko’rib chiqamiz. Asosiy fondlarning mutloq o’sishi yil oxirida yil boshiga nisbatan 845 mln. so’mni tashkil qilgan: 3340,1 – 2495,1 q + 845 mln.so’m.
1.Asosiy fondlarning o’sish koeffisiyenti:
Demak, o’sish koeffisiyenti 133,9% ni tashkil qilgan.
2. Asosiy fondlarning qo’shimcha o’sish koeffisiyenti. Bu ko’rsatkich ikki xil usul bilan aniqlanadi:
1)
2)
Demak, asosiy fondlar hajmi yil oxirida yil boshiga nisbatan 33,9 % ga oshgan.
3. Asosiy fondlarning eskirish koeffisiyenti:
Yil boshida:
Yil oxirida:
Birlashma bo’yicha asosiy fondlarning eskirish darajasi 3,2 foizga kamaygan, demak fondlar ahvoli yaxshilangan, yaroqlilik darajasi oshgan.
4. Asosiy fondlarning yaroqlilik koeffisiyenti:
Yil boshida:
Yil oxirida:
Asosiy fondlarning yaroqlilik darajasi yil oxirida yil boshiga nisbatan 3,2 foizga oshgan.
5. Asosiy fondlar safini to’ldirish koeffisiyenti:
Demak, asosiy fondlar safi har xil yo’llar bilan 40,7 foizga kengaytirilgan.
6. Asosiy fondlarni hisobdan chiqarish koeffisiyenti:
Yil davrida har xil yo’llar bilan xo’jalik hisobidan chiqib ketgan fondlar hajmi 20,6 foizni tashkil qiladi.
16-mavzu. Yalpi ichki mahsulot statistikasi
Reja:
1. Yalpi ichki mahsulot hajmini hisoblash usullari.
2. Asosiy kapitalni yalpi jamg’arish.
3. Material aylanma mablag’lar zahiralarining ortishi.
4. Tovar va xizmatlarning sof eksporti.
5. Nominal va real yalpi ichki mahsulot.
6. Ayrim tarmoqlar mahsulotlari hajmini hisoblashning o’ziga xos xususiyatlari.
Makroiqtisodiyotda turli maksadlarga yo’naltirilga ko’plab kursatkichlardan farqlaniladi. (Yalpi milliy mahsulot, yalpi ichki maxsulot, milliy daromad va boshqalar). Ular orasida eng asosiysi bo’lib, yalpi ichki mahsulot (YaIM) ko’rsatkichi hisoblanadi.
YaIM - bu xalq xo’jaligi bo’yicha iqtisodiy faoliyatni yakuniy ko’rsatkichlarini ifodalovchi umumiy ko’rsatkichdir. U asosan bir-biri bilan mustaxkam bog’langan iqtisodiy jarayon oqimlarini: moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish, daromadlarni taqsimlash, moddiy ne’mat va xizmatlardan pirovard foydalanishni o’rganishda keng qo’llaniladi.
YaIM - bu barcha xo’jalik birliklari bo’yicha: moddiy ishlab chiqarish soxasidan korxonalar, tashkilotlar va muassasalarni, xizmat ko’rsatish sohasini, shuningdek aholini shaxsiy yordamchi xo’jaliklarini, yakka tartibdagi mehnat faoliyatini iqtisodiy natijalarini o’z ichiga oladi. Iqtisodiy faoliyat natijalarida yaratilgan moddiy ne’matlar va ko’rsatilgan xizmatlar kiradi.
YaIMni hisoblashda 3 xil usuldan foydalanamiz (ishlab chiqarish, taksimot va yakuniy iste’mol).
YaIM - YaMMning bir qismi bo’lib hisoblanadi va ularning (farqi shundan iboratki, YaMM shu mamlakat korxonalarining qaysi davlat hududida joylashganligiga qaramasdan iqtisodiy faoliyat natijalarini ifodalaydi.
YaIM esa ushbu mamlakat hududidagi xo’jalik birliklari tomonidan moddiy birliklar ishlab chiqarish va xizmatlarni ko’ratishni aks ettiradi.
YaIM - bu yil davomida mamlakatda yaratilgan pirovard mahsulotlarning qiymatini ifodalaydi. MHT ning umumpy hisoblarida YaIMni takror ishlab chiqarishni xar xil aspektlari: uni ishlab chiqarish, tashkil topishi, taqsimlash va jamg’arish hamda boshqa qator maqsadlari aks ettiriladi.
YaIMda o’zaro bog’langan va bir-birini taqazo etadigan tovarlar va xizmatlar, daromadlar oqimi takror ishlab chiqarish jarayonida bosqichma - bosqichi fodalab boriladi.
Yalpi ichki mahsulot ko’rsatkichining ta’rifida uning 3 asosiy xususiyati ko’rsatilgan:
1. Yalpi ichki mahsulot ko’rsatkichi – oxiri iste’mol uchun ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati bo’lib hisoblanadi, ya’ni YaIM hajmida oraliq iste’molning qiymati aks ettirilmaydi.
2. Yalpi ichki mahsulot ko’rsatkichi – oxirgi iste’mol uchun ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati bo’lib hisoblanadi, ya’ni YaIM xajmida oraliq iste’molning qiymati aks ettiradi. O’zining mustaqil balansi hamda huquqiy shaxs maqomiga ega bo’lgan birlikka – iqtisodiy birlik deb yuritiladi.
3. Yalpi ichki mahsulot ko’rsatkichi xajmida asosiy kapitalning iste’moli ham aks ettiriladi.
17-mavzu. Milliy daromad va milliy hisoblar tizimidagi boshqa daromad ko’rsatkichlari
Reja:
1. Dj Xinksning daromad haqidagi ta’limoti.
2. Yangi MHTda Dj Xinksning ta’limotiga kiritilgan aniqliklar.
3. Nominal va real daromad.
4. Daromad haqidagi ta’sir etuvchi ekstensiv va intensiv omillar.
5. Milliy daromadni taqsimlash, qayta taqsimlash va oxirgi foydalanish statistikasi.
6. Yalpi milliy daromad, sof milliy mavjud daromad, yalpi milliy jamg’arish, sof milliy jamg’arish ko’rsatkichlari statistikasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
