«tasdiqlayman» «Mashinasozlik texnologiyasi» fakulteti dekani m-a. Eshonov 2017 y. «Himoyagaqo’yildi

Ishlab chiqarish turlari — doimiy nomenklatura asosida mahsulot ishlab chiqarish, ishlab chiqarishni tashkil qilish elementlari va omillari birliginining xususiyatlari va tashkiliy-texnik, iqtisodiy tavsiflarining yig‘indisidir.
Ishlab chiqarish turlari quyidagilarga bo‘linadi: yakka ishlab chiqarish, seriyali ishlab chiqarish, ommaviy ishlab chiqarish.
Yagona ishlab chiqarish — mehnat jarayonining tuzilishi, o‘zining beqarorligi bilan korxonaning asosiy ishlab chiqarish ish joylarida bajarilayotgan jarayonlar bir mahsulot tayyor bo‘lgandan so‘ng ikkinchi mahsulot uchun o‘zgaradi, yana yangi mehnat jarayoni boshlanadi. Mahsulot ma’lum bir miqdorda ishlab chiqariladi yoki faqat bir marta ishlab chiqariladi, ma’lum buyurtma asosida yakka ishlab chiqarish sharoitida ish joylari o‘ziga doimiy biriktirilgan operatsiyalarga ega emas, ular turli xil operatsiyalar bilan yuklanadilar. Yakka ishlab chiqarish korxonalariga yangi turdagi jihozlar ishlab chiqaruvchi yuqori tajribali korxonalar kiritiladi.
Oziq-ovqat sanoati korxonalarida ishlab chiqarishning bunday turi ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalarida yoki korxonalarning yordamchi ishlab chiqarishi (remont, mexanika xonalari)da kuzatish mumkin. Mahsulot ishlab chiqarish nomenklaturasining xilma-xilligi bir necha operatsiyalarni bajaruvchi universal jihozlar va mashinalarni qo‘llashni talab qiladi. Asosiy ishlab chiqarishdagi alohida ish joylarida bajariladigan operatsiyalarning mazmuni har biri birlik mahsulot ishlab chiqarilgandan keyin o‘zgaraveradi. Maxsus jihozlarning ma’lum miqdorda qo‘llanilishi jonli mehnat sarfini oshirishga olib kelib, past mehnat unumdorligiga ega bo‘lishga sabab bo‘ladi.
Bu yerda mehnat predmetlarining ketma-ket harakati qo‘llaniladi, asosiy ishlab chiqarishni uzluksiz ishlab chiqarish potoki asosida tashkil qilishning imkoni bo‘lmaydi, bu yerda juda yuqori malakali ishchilar ishlashi kerak.
Seriyali ishlab chiqarish — bu ishlab chiqarish shaklida ma’lum vaqt oralig‘ida bir xil mahsulotlarning seriyalarini tayyorlash takrorlanadi. Seriyali ishlab chiqarish jarayonlarida ish joylari aniq ketma-ketlikda bajariladigan bir necha operatsiyalar bilan biriktiriladi.
Mahsulot nomenklaturasi xilma-xilligi va ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq holda seriyali ishlab chiqarish mayda seriyali, o‘rta seriyali va yirik seriyali ishlab chiqarishga bo‘linadi.
Kam miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun mayda seriyali ishlab chiqarish tashkil qilinadi. Bunda mahsulot nomenklaturasi har xil bo‘ladi. Yirik seriyali ishlab chiqarish ko‘p miqdorda kam nomenklaturali mahsulot ishlab chiqarish bilan farqlanadi, shuningdek ommaviy ishlab chiqarishdan ham farqlanadi. Bu o‘rta seriyali ishlab chiqarish oraliq tur hisoblanib, ham mayda ishlab chiqarish ham yirik ishlab chiqarish xususiyatlarini o‘z ichiga oladi.
Seriyali ishlab chiqarish mehnat jarayonlarning takrorlanishiga xos bo‘lib, uning strukturasi barqarordir. Yuqori unumdorli jihozlarni qo‘llash imkoniyati va ishlarning ixtisoslashganligi jonli mehnat sarfini deyarli kamaytiradi va ishlab chiqarish jarayoni davomiyligini qisqartiradi. Mahsulot partiyalarini ishlab chiqarishga kirgizish va aniq takrorlanadigan vaqt oralig‘ida tayyorlash potok asosida ishlab chiqarishni tashkil qilishni taqozo etadi. Ko‘p nomenklaturali mahsulot ishlab chiqaruvchi oziq-ovqat korxonalari uchun seriyali ishlab chiqarish turi xosdir.
Ularga quyidagilar kiradi: qandolat, non, makaron, vino, margarin, pivo va alkogolsiz mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar. Bu korxonalarda smena yoki sutka davomida potok chiziqlarining mahsulot ishlab chiqarish uchun ratsional ixtisoslashuvi zarurdir.