Tasdiqlayman” ktbdo’ R. Elmurodov 2022 y O‘quv amaliyot

Topologiya tushunchasining ko‘p ma’noliligi

Tarmoq topologiyasi kompyuterlarni faqat jismoniy o‘rnini emas, bundan ham muhimroq kompyuterlar orasidagi ulanish turlari va tarmoqli signallarni tarqatish xususiyatini belgilaydi. Aynan kompyuterlarning ulanish turi tarmoqning buzilishiga barqarorlik darajasini, tarmoq qurilmalarni murakkablik darajasini, axborot almashish usullarini qaysi biri mos tushishini, foydalanilishi mumkin bo‘lgan axborot uzatish vositalari (aloqa yo‘li), tarmoqni ruxsat etilgan o‘lchami (abonentlar soni va aloqa yo‘lining uzunligi), elektr energiyasini moslash va ko‘p boshqa masalalarni aniqlab beradi.

4.1.10-rasm. Turli topologiyalarning ishlatilishiga misollar.
Tarmoq tarkibiga kirgan kompyuterlarni jismoniy o‘rni tarmoq topologiyasini tanlashga, umuman olganda, kam ta’sir ko‘rsatadi, har qanday kompyuterlarni joylashish holatidan qat’i nazar, oldindan tanlangan topologiya bo‘yicha xohlagan vaqtda ulash mumkin (2.6.1-rasm). Agarda, ulanayotgan kompyuterlarning jismoniy joylashgan o‘rni doirasimon bo‘lsa ham ularni bemalol «Yulduz» yoki «Shina» topologiyalari bo‘yicha ulash mumkin. Aksincha, kompyuterlar qandaydir markaz atrofiga joylashgan bo‘lsa, ularni o‘zaro «Shina» yoki «Halqa» topologiya ko‘rinishida ulash mumkin. Nihoyat, kompyuterlar bir chiziq bo‘ylab joylashgan taqdirda ham, ularni o‘zaro «Yulduz» yoki «Halqa»simon ulash mumkin. Kabellarni jami uzunligi necha metrni tashkil qilishi esa, boshqa masaladir.
Adabiyotlarda tarmoq topologiyasi haqida gap yuritilganda, to‘rtta bir-biridan farqli tushunchalarni nazarda tutiladi, bu tushunchalar tarmoq arxitekturasining turli bosqichlariga tegishlidir:

• 
  jismoniy topologiya - ya’ni kompyuterlarni o‘zaro joylashishi va kabellarni o‘tkazish sxemasi. Bu ma’noda, masalan, «Passiv yulduz» «Aktiv yulduz» topologiyasidan farq qilmaydi, shuning uchun ko‘p hollarda faqat «Yulduz» deb yuritiladi;
  
• 
  mantiqiy topologiya - ya’ni kompyuterlar o‘zaro aloqa strukturasi va signalning tarmoqda tarqalish belgilari. Bunday ta’rif topologiyaning ancha to‘g‘ri ta’rifidir;
  
• 
  axborot almashinuvini boshqarish topologiyasi — bu alohida kompyuterlar o‘rtasidagi axborot almashish huquqi, ketma-ketligi va prinsiplari;
  
• 
  axborot topologiyasi — bu tarmoqdan uzatilayotgan axborotlar oqimining yo‘nalishidir.
  

Nazorat savollari:

1. Tarmoq topologiyasi tushunchalari, «halqa», «shina», «yulduz» topologiya turi haqida ma’lumot bering.

2. Kompyuter tarmoq topologiyalarini tasniflanishi tushuntirib bering.
3. Ma’lumot uzatishni fizik muhitiga kirish usullari kompyuter tarmoqlari klassifikatsiyasi haqida ma’lumot bering.