|
O‘z-o‘zini tarbiyalash omillari va mexanizmlariga esa, quyidagilar kiradi:
67
Yuqoridagi o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmlari orasida psixologik nuqtai
nazardan o‘z-o‘zi bilan amalga oshiriladigan ichki dialog alohida o‘rin tutadi.
O‘z-o‘zi bilan dialog - oddiy til bilan aytganda, o‘zi bilan o‘zi gaplashishdir.
Aslida bu qobiliyat bizning boshqalar bilan amalga oshiradigan tashqi dialoglarimiz
asosida rivojlanadi, lekin aynan ichki dialog muhim regulyativ rol o‘ynaydi.
Xulqiy yondashish modellari o’quvchining qanday o’rganishiga ko’mak
bo’lsa hamda ularning nima qilishiga ta’sir o’tkazolsa ham, o’qituvchilar odatda
o’quvchilar nimani o’ylayotganini bilishni va bunga qanday qilib erishishni
xohlashadi. Buni amalga oshirish ijodkorlik - o’quvchilarning qay yo’sinda
tajribalaridan kelib chiqib bilimini ishlab chiqishi, uni rivojlantirishi ko’zda
tutiladi. O’rganishning ijodiy modellari o’rganuvchi qancha bilimni mustaqil ishlab
chiqollashini yordam olgan holatiga (biror bir o’qituvchi yoki mutaxasisdan ko’mak
olishi mumkin) nisbatan analiz qiladi (Fosnot, 2005; Rockmore, 2005). Shu o’rinda
bular
jismoniy
ijodkorlik
va
ijtimoiy
ijodkorlik
deb ataladi. Ikkala nim ham
individual tarzda fikr yuritishni ifodalaydi.
40
O‘spirinlik davrida shaxs ijtimoiylashuvi. SHaxs, uning dunyoni bilish, o‘zini
va atrofidagi insoniy munosabatlarni bilish, tushunishi va o‘zaro munosabatlar
jarayonida o‘zidagi takrorlanmas individuallilikni namoyon qilishi hamda ushbu
jarayonlarning yoshga va jinsga bog‘liq ayrim jihatlarini tahlil qilish bizga umumiy
ravishda shaxs-jamiyatda yashaydigan ijtimoiy mavjudotdir, degan xulosani
qaytarishga imkon beradi. Ya’ni, u tug‘ilgan onidan boshlab o‘ziga o‘xshash
insonlar qurshovida bo‘ladi va uning butun ruhiy potensiali ana shu ijtimoiy
muhitda namoyon bo‘ladi. CHunki agar insonning ontogenetik taraqqiyoti tarixiga
e’tibor beradigan bo‘lsak, hali gapirmay turib, odam bolasi o‘ziga o‘xshash
mavjudotlar davrasiga tushadi va keyingina ijtimoiy muloqotning barcha
ko‘rinishlarining faol ob’ekti va sub’ektiga aylanadi. SHu nuqtai nazardan, xar
birimizning jamiyatdagi o‘rnimiz, uning qachon va qanday sharoitlarda paydo
bo‘lgani, jamiyatga qo‘shilib yashashimizning psixologik mexanizmlari fanning
muhim vazifalaridan biridir.
Shuni ta’kidlashimiz mumkinki, samarali ta’lim tabiiyki ijtimoiy faoliyat
bo’lib, uni biz eng yaxshisi bilimni ijtimoiy va eksperimental tuzishdan o’rgana
olamiz (Vigotski, 1978). Agar biz shuni tan olsak, unda biz faraz qilishimiz
mumkinki, xar qanday samarali elektron ta’lim dasturni ijtimoiy tarzda qo’llaydi,
shuning uchun o’tgan asrni oxiridagi suxbat xonalari qo’llanmasi qaysidir ma’noda
bugungi yangirog’ini, ijtimoiy foyjalanuvchi tarafdan boshqariladigan Vebni
nishonasi xisoblanadi. Shu narsa xaqiqatda aniqki, xozirgi kundagi ko’p aspirantlar
elektron ta’limni bizni ko’zlarimiz ostida norasmiy tarzda o’tmoqdalar. Ular o’z M
SN messendjer oraqali o’z yotoqxonalarida, laboratoriyalarda va kutubxonalarda
muloqot qilmoqdalar, va Facebook orqali fikrlarini almashmoqdalar, va kerakli
jurnal maqolalarini va ikkilamchi manbalarni mashxur qidiruv mexanizmlari orqali
topmoqdalar, vaxolanki shularni barchasini ular institutni elektron jurnaliga a’zo
bo’lib, sharxlarini, maslaxatlarni va xatto o’z ishlarini qo’llaridagi mobil jixozlar
40
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton, Educational Psychology © 2009, Second Edition. 79-b.
68
orqali almashsalar bo’ladi. Ushbu xamkorlik madaniyati, bu xisobsiz
platformalardagi o’rtoqlashgan bilimlarni to’xtamas tarzda ijtimoiy yaratilishi, bir
tarafdan muaamoni yuzaga keltirsa, ikkinchi tarafdan ulkan imkoniyatlarni
yaratadi. Muammoligi shundaki, bu juda xam plagiatlik madaniyatiga yaqin
bo’lishi mumkin, va bir dunyo tayyor xoldagi ma’lumotlar qor ko’rligini bir
formasiga olib kelishi mumkin, qaerdaki akademik sifatlarni tanqidiy muxokamasi,
manbalarni aniq tan olish muammolarga olib kelishi mumkin. Boshqa tarafdan bu
katta imkoniyatlar yaratadi, chunki bu bizga doimo bunday turdagi o’’zaro
aloqadan o’zimizni chetga olmaslikka yo’l qo’yadi, va ularni kuchini jilovlab, bizni
talabalarimiz birgalikda va o’z xollaricha ishlab, biroq o’qituvchi raxnamoligida,
biz ularni o’z mavzularini keraklicha tushunishlariga va akademik texnikalarini
rivojlantirishga yordam beramiz.
41
Shaxsning o’zi, o’z xulq-atvori xususiyatlari, jamiyatdagi mavqeini tasavvur
qilishdan hosil bo’lgan obraz
Do'stlaringiz bilan baham: |
