Tasdiqlandi” O‘quv ishlari bo’yicha prorektor V v. b

Abdulla Avloniyning ta’lim-tarbiya haqidagi ta’limoti
Asosiy g’oya: "Tarbiya bizlar uchun
yo hayot, yo mamot,
yo najot, yo halokat
yo saodat, yo falokat masalasidur"
Demak, Abdulla Avloniy, yuqorida ta’kidlaganimizdek, bola tarbiyasini nisbiy ravishda to’rt bo’limga ajratadi:
1. «Tarbiyaning zamoni». 2. «Badan tarbiyasi».
3. «Fikr tarbiyasi». 4. «Axloq tarbiyasi» hamda uning ahamiyati to’g’risida fikr yuritadi.
Muallif tarbiya zurriyot dunyoga kelgandan boshlanib, umrning oxiriga qadar davom etadi, - deydi. U bir qancha bosqichdan - uy, bog’cha, maktab va jamoatchilik tarbiyasidan tashkil topgan deb, tarbiyaning doirasini keng ma’noda tushunadi. Uni birgina axloq bilan chegaralab qo’ymaydi. Ubirinchi navbatda bolaning sog’ligi haqida g’amxo’rlik qilish lozimligini uqtiradi.
Avloniy «Turkiy guliston yoxud axloq» kitobida ilm xaqida yana shunday deydi: «Ilm dunyoning izzati, oxiratning sharofatidur. Ilm inson uchun g’oyat oliy muqaddas bir fazilatdur. Zeroki, ilm bizga o’z ahvolimizni, xarakatimizni oyina kabi ko’rsatur. Zehnimizni, fikrimizni qilich kabi o’tkur qilur... Ilmsiz inson mevasiz daraxt kabidur». Avloniy ilmni umuman emas, balki uning amaliy va hayotiy foydalarini aytib, «Bizlarni jaholat, qorong’ulikdan qutqarur. Madaniyat insoniyatni ma’rifat dunyosiga chiqarur, yomon fe’llardan, buzug’ ishlardan qaytarur, yaxshi xulq va odob sohibi qilur... Alxosil butun hayotimiz, salomatligimiz, saodatimiz, sarvatimiz, maishatimiz, himmatimiz, g’ayratimiz, dunyo va oxiratimiz ilmga bog’liqdur».
Mutafakkirning obrazli ifodasiga ko’ra, ilm bamisoli bodomning ichidagi mag’iz. Uni qo’lga kiritish uchun mehnat qilish, ya’ni chaqib uni po’chog’idan ajratib olish kerak.
U ilmning jamiyat taraqqiyotidagi rolini yaxshi tushunadi. Shuning uchun ham u, yoshlarni ilm sirlarini bilishga, hodisalar mohiyatini echishga, kitob mutolaa qilishga chaqiradi. Uning fikricha, ilm agar jamiyat manfaatiga xizmat qilmasa, xalq farovonligi yo’lida qo’llanmasa, u o’likdir. Avloniy o’z ilmini amalda qo’llay oladigan kishilarga yuksak baho beradi, ularni dono insonlar, deb ataydi.
Abdulla Avloniy o’z davrida yosh avlodda chin insoniy axloqiy xislatlar tarbiyalashni istadi. U ta’lim va tarbiya, ilm va ma’rifat olish yo’li bilan vatandoshlarining baxtli va saodatli bo’lishini orzu qildi.
Abdulla Avloniyning «Turkiy guliston yoxud axloq» kitobining ikkinchi bobi insonning ijobiy xulqlariga bag’ishlanadi. Buni «Yaxshi xulqlar» sarlavxasi ostida bayon etadiki, unda biz insonning kamol topishida muhim rol o’ynaydigan 30 dan ortiq axloqiy fazilatlarningmohiyatini, axloq tarbiyasi mezonlarini, ulardan foydalanish uslublarini moxirona ta’riflaganini bilib olamiz. Avloniyning mahorati shundaki, insonning kamol topishida yaxshi xulq bilan yomon xulqni bir-biriga taqqoslab, yoshlarga ta’lim-tarbiya berish, bolalarda axloqiy fazilatlarning shakllanishida muhim vosita ekanligini xayotiy misollar, xikoyalar asosida ilmiy jixatdan asoslab bera olganligidir.
Biz yuqorida mushohada qilganimizdek, asarnig ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyati beqiyos darajada kattadir. Chunki asar yozilganiga sal kam bir asr bo’lsada, o’z qimmatini yo’qotmadi. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganidek, «u asrimiz boshida millatimiz uchun qanchalar muhim va dolzarb bo’lgan bo’lsa, xozirgi kunda biz uchun ham shunchalik, balki undan ham muhim va dolzarbdir».
Zero, Abdulla Avloniyning pedagogik qarashlari hozirgi kunda ham yangi insonni kamol toptirish yo’lida, kishilarni chinakam umuminsoniy tuyg’ular, ezgu-g’oyalar ruhida, vijdoniylik ruhida tarbiyalash borasida qimmatli tarixiy material sifatida e’tiborni o’ziga jalb qiladi.

5.