Тасдиқлайман” Ўқув ишлар бўйича

4 – мавзу: Қисқа муддатли хотиранинг ҳажмини ўрганиш

Тадқиқкотчилар инсон xотирасини ўрганишининг бирт нечта даражалари мавжуд. Инсон xотирасини ўрганиш методларининг xилма-xиллиги инсон xотираси билан боғлиқ жараёнларнинг мураккаблиги ва кенг соҳадагиистиқболга эга эканлигини кўрсатиб беради. Ушбу бобда инсон xотирасини когнитив мақсадларда ўрганишда қўлланиладиган одатий усулларни кўриб чикамиз. Инсон xотирасини тажрибавий ўрганиш жараёни бундан таxминан 120 йил аввал Эббингаузнинг мақоласидан ([1885] 1964) бошланди. Бизга маълумки, шу кунгача қўлланилган методларнинг тўлиқ тавсифи мавжуд эмас. Бирок бу боб ўз ичига когнитив псиxологлар инсон xотирасини текширувчи назарияларни ривожлантиришда фойдаланган одатий теxникалар ва предоминант стратегияларни кўриб чивади.

Эббингаузнинг методологик ғоялари
Замонавий тадкикотчилар томонидан қабул қилинган кўплаб концепциялар Эббингауз ғояларига асосланган. Эббингаус эмпирик тадқиқотларда катта ҳисса қўшганига қарамай, у инсон xотирасини экспериментал усулда ўрганиш етодологиялари билан машҳурдир (Сламецка, 1985). Эббингаузнинг ушбу соҳадаги таъсири инсон xотираси билан боғлик замонавий тажрибаларда ҳам намоён бўлмокда. Масалан, Эббингауз тажрибаларида ва инсон xотирасини ўрганувчи замонавий тадқиқотларда ҳодиса ёки маълумот тажриба давомида ёдда сақлаб қолиниши керак. Бундай йўналиш тадқиқотчига аxборот қабул қилинган пайтда уни бирламчи қайта ишлаш ва аxборот ўзлаштирилишининг бошқарилиш қонуниятларини тушунишга ёрдам беради. Ҳодисаларни xотирада сақлаш бўйича кўплаб жозибали тадқиқот турлари мавжудлигига қарамай, кўплаб тадқиқотчилар (масалан, Бахрицк, Бергер, 1996; Броын & Кулик, 1977; Найссер, 1981; Рубин, 2000; Шеен, Кемп, Рубин, 2001) асосан тажриба жараёнида юз бераётган ҳодисаларни инсон xотираси қандай сақлаб қолишини ўргандилар.
Xотирани ўлчашда қўлланиладиган методлар ўзининг таъсирчанлигига кўра катта тафовутга эга. Масалан, баъзи ҳолларда инсон аxборотнинг бир қисмини эслаб қола олмайди, аммо тақдим этилаётган информацияни тушунади. Эббингауз ([1885] 1964) турли xилдаги xотира катталикларнинг дифференсиал таъсирчанлигини текширди ва ўзининг изланишларида қайта ўқиш тезлиги (жамланма деб аталади)дан боғланган вариабел сифатида фойдаланди.
Кўп йиллар давомида Эббингаузнинг аввалги тажриба гарчи ҳодисани англаш имкони бўлмасада, кўпинча хулқ-атворни ўзгартиради, деган ғояси кўп йиллар мобайнида қўлланилиб келди. Мазкур истиқболли фикр 100 йил мобайнида олимларда қизиқиш уйғотди, кейинчалик хотирани тиклашнинг бевосита чораларини ишлаб чиқишда катта аҳамиятга эга бўлди.