“Тасдиқлайман” Табиий фанлар факультети декани

7-расм. Кимёвий моддаларнинг атроф-муҳитда айланиб юриши
(Н.Н.Мелников ва бошқалар бўйича)

Автомобил транспорти атмосфера ҳавосини ҳаммадан ҳам кўпроқ ифлослайди, чунки автомобил ҳаракати одамлар кўп тўпланган шаҳар, қишлоқ, катта йўлларда кўп бўлади. Шаҳар ҳавосини ифлословчи чиқиндиларнинг 80% дан кўпи автомобил транспортидан чиқади ва бу рақам бир неча йиллардан бери камаяётгани йўқ, аксинча 1990 йилда 90% дан ҳам ортиб кетган эди. Лекин умуман олганда автомобиллардан чиқаётган чиқиндилар миқдори камайиб боряпти. Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг ҳисоб-китобича, 1988 йилда умумий чиқариб юборилган чиқиндилар 354 минг т ни ташкил қилган бўлса, бу кўрсаткич 1992 йилда 115 минг т гача тушди.

Ўзбекистонда атмосфера ҳавосининг ифлосланиши кўпроқ йирик саноат тугунларига тўғри келади. Лекин саноат марказларининг ҳудудий жойлашиши, яъни турли табиий, шароитларга эга бўлган тоғ олди текисликлари ва тоғ водийларида ўрнашганлиги катта таъсир кўрсатади. Чирчиқ водийсида Чирчиқ-Тошкент-Янгийўл, Оҳангарон водийсида Ангрен- Оҳангарон-Нуробод-Олмалиқ-Бўка, Фарғона водийсида Наманган-Андижон- Фарғона-Хўжанд-Бекобод, Сурхондарё вбдийсида Турсунзода-Денов- Жарқўрғон-Термиз шамол йўналиши минтақалари мавжуд. Шу минтақалар чиқиндилардан энг кўп зарар кўради. Фарғона водийсида Наманган шаҳри устида ифлосланиш анча кам, чунки шамол уларни Андижон-Фарғона-Қўқон йўналишида суриб кетади, бизнингча Андижон ва Фарғона шаҳарлари устида ҳавонинг нисбатан ифлосланишига бир томондан шу омил сабаб бўлса керак.
Атмосфера ҳавосининг ифлосланишида баъзан маҳаллий зоналар (маълум чиқинди моддалар гуруҳи бўйича) таркиб топади. Кўпинча кимё, нефт ва газни қайта ннглаш, микробиология саноати, қора ва рангли металлургия ва бошқа корхоналар чиқиндилари шундай зоналарни ҳосил қилади. Уларнинг ҳавога чиқарган техноген чиқиндилари таркибида қўрғошин, олтингугурт ва хлорид ишқори, ванадий оксиди, бенз(а)нирен ва кўпгина бошқа юқори даражада таъсирчан моддалар бўлади. Бундай моддалар сони 150 дан ортиқ.