Tarqatma materiallar

1925 yil 13 fevralda Sovetlarning I umumo’zbek qurultoyi ochildi. Unda “O’zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi tuzilgani to’g’risidagi deklaratsiya” qabul qilindi. O’zbekiston hukumatining boshlig’i qilib F.Xo’jayev saylandi, respublika sovetlari Markaziy Ijroiya Komiteti raisligiga esa “Qo’shchi” ittifoqi arbobi Y.Oxunboboyev tayinlandi.

***
Umuman tarixchilarning tadqiqotlari natijasida sovetlar o’tkazgan qatag’onlik siyosati uchta muhim davrga bo’linadi:

• 
  20-30 yillar - siyosiy rahbarlarning qatag’on qilinishi;
  
• 
  40-50 yillar - milliy ziyolilarning qatag’on qilinishi;
  
• 
  80- yillar - «Paxta ishi», «O’zbeklar» ishi.
  

***
30 - yillarning boshi dindor va e’tiqodli kishilarga nisbatan zo’ravonlik siyosiy qatag’onlikning cho’qqisi bo’ldi. Juda katta miqdordagi islom, xristian, budda diniga taaluqli asarlar yo’q qilindi. Bu davrda O’zbekistondagi dindorlar, ulamolarning asosiy qismi qamoq lageriga jo’natildi. O’tmishda nafaqat diniy rusumlar ado etadigan, balki, madaniyat, fan, tarbiya, san’at markazlari, xalqning ko’p asrlik merosini saqlovchi bo’lgan machit va madrasalarning deyarli barchasi yopib qo’yildi, ayrimlari buzib tashlandi. Butun respublikaning hayoti Markazning qattiq nazorat ostiga o’tdi. Partiya direktivalaridan hech qanday chekinish aksilinqilobiy, siyosiy muxolifat deb belgilandi.

Milliy madaniyat 30-yillarda qattiq fojeaga uchradi. Inson haq-huquqlarining paymol qilinishi kuchaydi. Abdulla Qodiriy,Cho’lpon, Fitrat, Shokir Sulaymon, Ziyo Said Elbek, Botu, A’zam Ayub, Usmon Nosir, Qosim Sorokin kabi millatning yetuk ziyolilari qatag’on qilindi va xalqimiz ularning asarlarini o’qishdan uzoq vaqt mahrum bo’ldi.
***

40-yillar oxirida fan va madaniyat xodimlarini qatag’on qilishlar davom etdi. VPK (B) MK ning 1946 yil «Zvyozda» va «Leningrad» jurnallari haqidagi qarorlari qatag’onlar yangi to’lqinining g’oyaviy asosi bo’lib xizmat qildi. Shu paytdan boshlab adabiyot va san’atda ijodiy demokratik rivojlanish uzoq yillar davomida sun’iy ta’qib qilindi, joylarda hurfikrlilik siquvga olindi.

***
80- yillarning o’rtalariga kelib qatag’onlik va qonundan cheklanishlar yana bo’y ko’rsata boshladi. Galdagi qatag’onlik to’lqiniga nafaqat ijod ahli, balki xo’jalik xodimlari va davlat arboblari ham tortildi. O’zbekistonning milliy ziyolilari hech qachon, hattoki mustabid tuzumining «gullab-yashnagan» davrida ham o’zbek xalqining milliy mustaqilligi g’oyalaridan voz kechmadilar. Ochiq kurash imkoni bo’lmaganda ham milliy mustaqillikni qo’lga kiritish uchun zimdan kurash olib bordilar.

O’zbekistonda qonunchilik va huquqiy tartiblarni tiklash, partiya davlat organlarini kadrlar bilan mustahkamlash degan niqoblar bilan Markazdan katta vakolatga ega bo’lgan mas’ul xodimlarning «desant» guruhlari kela boshladi. Ularga partiya, sovet va sud organlaridan muhim ahamiyatga ega bo’lgan lavozimlar berildi. Uydirma, to’qib chiqarilagn «paxta ishi» va «o’zbeklar ishi» deb ishlarga siyosiy tus berildi.