Tarqatma materiallar

Tarqatma materiallar
Turkistondagi istiqlolchilik harakatining uyushgan bir shaklda namoyon bo’lishida qo’rboshilar ko’rsatgan g’ayrat shijoatini alohida ta’kidlab o’tish kerak. O’z vaqtida Farg’ona vodiysida Kichik va Katta Ergashlar, Madaminbek, Shermuhammadbek, Islom Pahlavon, Buxoro Xalq Respublikasida Said Olimxon (sobiq amir), Ibrohimbek, Mulla Abdulqahhor, Anvar Posho, Salim Posho, Davlatmandbek, Jabborbek, Oston Qorovulbegi, O’rmon Polvon, Hayit Amin, Fuzayl Mahmud, Doniyolbek, Xorazm Xalq Respublikasida Junaidxon G’ulommalxon, Qo’shmamedixon, Temir Alixon kabi qo’rboshilar bu harakatni yagona kuchga birlashtirish uchun rahbarlikni birin-ketin o’z qo’liga olsalar-da, lekin Farg’ona vodiysi, Xorazm va Buxorodagi istiqlolchilik harakati boshdan oxirigacha yagona markazga to’liq uyusha olmadi. Turkiston fidoyilarining ozodlik harakatini yagona markazga birlashtirish uchun izchil kurashayotgan Madaminbek bilan Anvar Poshoning taqdirlari esa fojeali tugadi.

***

Farg’ona vodiysidagi istiqlolchilik harakati 1919 yil yozning oxiri va kuzida o’zining yuqori cho’qqisiga chiqdi. Madaminbek boshchiligidagi islom qo’shinlari safiga Jalolobodda turgan rus krest’yanlar armiyasining qo’shilishi vodiysida sovet hokimyatini ag’darish uchun real kuch edi. Sentyabrning dastlabki kunlarida Madaminbek lashkarlari Jalolobod shahrini egalladi. Kurshob kasabasi yonidagi janglarda sovet armiyasi qismlari katta mag’lubiyatga uchrab, O’sh shahriga chekindi. 8 sentyabrda bir yarim kecha-kunduzlik qonli janglardan keyin O’sh shahridagi garnizon taslim bo’ldi va qamoqxonada yotgan mahbuslar istiqlolchilar tomonidan ozod qilindi.

***

1920-1924 yilda istiqlolchilik harakati Buxoro vag Xorazm respublikalarida ham avj oldi. Buxoro Xalq Respublikasidagi harakatning Turkistondagi istiqlolchilik harakatidan farq qiladigan asosiy tomoni shundan iboratki, vatanparvarlar Buxoroda ikki jabhada turib kurash olib borishlariga to’g’ri keldi. Bir tomondan, amirlik tuzumi tarafdorlari bo’lgan mujohidlar, jadidlardan iborat. Buxoro hukumatiga va shuningdek, qizil armiya qo’shinlariga qarshi kurash olib bordilar (Ibrohimbek, Mulla Abdullaqahhor va boshqalar). Ikkinchi tomondan, milliy istiqlol g’oyalariga sodiq bo’lgan buxorolik vatanparvarlar Fayzulla Xo’jayev boshliq Buxoro Xalq Respublikasi hukumati bilan yashirin aloqalar o’rnatib, Buxoroning muqaddas tuprog’idan qizil askarlarning olib ketilishi, Buxoro respublikasining mustaqilligi amalda qaror topishi uchun kurashdilar (Anvar Posho, Davlatmanbek, Jabborbek, Doniyolbek va b.).

1918 yil aprel oyida RSFSR tarkibiga Turkiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi tuzildi. Bolsheviklarning majburan yon berishi bilan hokimiyat organlarida mahalliy aholi vakillari ishtirok eta boshladilar. 1919 yil sentyabr oyida mahalliy aholining Sovetlarga jalb qilinishiga halaqit beruvchi, sovet hokimyatining o’lkadagi tayanchi faqat rus ishchilari deb hisoblaydigan, mahalliy aholiga ishonchsizlik bilan qarovchi Turkistonning bir qator rahbarlariga nisbatan choralar ko’rildi. Shu o’rinda qayd qilish lozimki, o’lkada mustamlakachilik siyosatini olib borishda markaz tashkil qilingan Turkkomissiya va RKP (B) MK Turkbyurosi, keyinroq uning o’rniga VKP (B) MK ning O’rta Osiyo byurosi kabi tashkilotlar katta xizmat ko’rsatdilar.

***

1924 yil 31 oktyabrda O’zbekiston SSR Inqilobiy Komiteti (revkom) tuzildi, u O’zbekiston respublikasi tuzishni boshqarib bordi. Buxoroda qurilgan maxsus qurilgan “Xalq uyi”da