Tarmoq texnologiyalari

Intranet-biror yurodik shaxs (vazirlik, kompanya, tashklot, korxona, ta’lim 
muassasalari va shunga o’xshash)ga tegishli kompyuter tarmog’i bo’lib, u 
internetda sinovlardan yaxshi o’tgan axborot texnologiyalari asosida yaratiladi.  
“Internet” tushunchasi 1994-yildan boshlab, internetdagi web texnologiyalari 
muvoffaqiyatli sinovlardan o’tib zo’r e’tibor qozongandan so’ng paydo bo’ldi. 
Internet nafaqat internet xizmatlarini, balki uning egasi uchun zarur bo’lgan har 
qanday boshqa axborot xizmatlarini ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun ham 
internet bizning qo’shimcha andozalari (protokollari) ga ega bo’ladi. 

---

Internet ko’p qimmatli tizimga ega bo’lib, uning eng quyi va qatlami tarmoq 
qatlamidir. Bu qatlam tarmoq 3 sath (fizikaviy kanal, tarmoq) ga tegishli jihozlari 
(kabel, modem, uzib-ulanuvchi, marshrut beruvchilar va h.k.z.) dan va dastur 
ta’minotining mantiqiy komponentlari (ma’lumotlarni uzatish protokollari, 
xatolarni nazorat qilish, marshrutlash dasturlari)ni o’z ichiga oladi. Tarmoq qatlami 
platforma qatlami (turli klentlar va serverning tarmoq apparat-dastur ta’minoti) 
bilan birgalikda internetning infratuzilmasining tashkil etadi. Ularga mos tarzda 
internetning barcha vazifalarini bajarish uchun zarur dasturiy vosita (ma’lumot va 
bilimlar bazalari, axborot rotalari, izlash mashinalari, avtomotlashtirish tizimlari) 
va h.k.z. lar shakllantiriladi. 
Internet davlat buyurtmalarini bajarishda tashkilotlarning birgalikda olib 
boriladigan faoliyatlarini yengillashtirish maqsadida 70-yillarning oxirida (1969) 
AQSh mudofaa vazirlarining loyihasi asosida yuzaga kelgan. Bu boshlang’ich 
tarmoq ARPANet (Advanced Research Projects Agency) bo’lib avvalo Kaliforniya 
va Yuta shtatlaridagi 4 tagina kompyuterlarni o’zaro bog’lagan. Keyinchalik bu 
tarmoq kengayib 80-yillar oxirida AQSh milliy ilmiy jamiyatining ixtiyoriga 
topshirib NSFNet shaklida rivoj topgan. Mazkur tarmoq hozirgi internetning 
tayanch tarmog’i hisoblanadi. Internet bu tarmoqqa boshqa tarmoqlarning ulanishi 
orqali mutassil rivojlanishda davom etmoqda. Internetdan tashqari unga ulab 
internert xizmatlarining ayirmalarining hamda boshqa axborot xizmatlarini 
mustaqil bajaradigan bizga tarmoqlar ham mavjud (masalan, CompuServer, 
America Online, BBS). Shuning uchun foydalanuvchi axborot tarmog’ini 
tanlaganda bu tarmoq internet xizmatining qaysi turlaridan foydalanish 
imkoniyatini yaratishga qodir ekaniga alohida e’tibor berishimiz lozim.  
1994-yil o’rtalarigacha keng foydalanuvchilar ommasi tomonidan internetga 
qiziqish yo’q edi, chunki unga ulanish va unda ishlash texnologiyasi oddiy 
foydalanuvchilar uchun qulay emas edi. Internetdan yalpi foydalanishda 1-qadam 
web texnologiyasining yuzaga kelishi bo’ldi.  
Web texnologiyasining yaratilishi shaxsiy kompyuter (ShK) lar yaratilishiga 
o’xshash revolyutsion hodisa deb qaralmoqda. Bu texnologiyaning ajoyib tomoni 

---

shundaki, ishni kichik sarf-harajatlardan boshlash mumkin. Bunda varaqlovchi 
programmalar (brouzer-navigator) va Web-server bo’lsa kifoya. Web serverni esa 
tashkilotda bor bo’lgan kompyuterlarda yaratsa bo’ladi va har bir yangi 
rivojlantirish natijasida sanoqli natijalarga erishish mumkin.  
ShK yaratguncha ham hisoblash resurslariga bo’lgan yondashuv 1-10 mln kishi 
bo’lgan bo’lsa, ShK yaratilgandan so’ng foydalanuvchilarning soni 10-50 marta 
ortgan edi. Hozirgi kunda jahon bo’yicha 100-200 mln. ShK ishlab turibdi. Lekin 
100 mln. Yer aholisining bor yo’g’i 2 % ini tashkil etadi.  
Web texnologiyasining yaratilishi bilan aholini yangidan yangi qatlamlari 
kompyuterlardan foydalanishni boshladi. Bulardan 2 aholidan qatlamlarni ajratib 
ko’rsatilsa bo’ladi.