Tarmoq texnologiyalari

Ochiq tizimlarni о‘zaro bog‘lanish etalon modeli 
Aloqa  bu  tarmoq  va  aloqa  xizmati  yig‘indisini  о‘zida  namoyish  etadi. 
Telekommunikatsiya  xizmati  –  bu  xizmatlardan  foydalanuvchilarni  ta’minlovchi 
vositalar  kompleksidir.  Ikkilamchi  tarmoqlar  telekommunikatsiya  xizmatlarida 
signallarni  kommutatsiyalash,  transportlashni  ta’minlaydi.  Birlamchi  tarmoqlar 
ikkilamchi  tarmoqlarni  ta’minlaydi.  Mos  keluvchi  xizmatni  tarkibiy  qismi 
foydalanuvchilarda joylashgan oxirgi qurilma xisoblanadi.  
Xizmat  namunasi  sifatida  telefon  aloqasini  keltirish  mumkin.  U  telefon 
aloqa,  ma’lumotlar  uzatish  va  boshqa  xizmatlarni  taklif  qiladi.  Telefon  tarmog‘i 
bо‘yicha  ma’lumotlar  uzatish  (telefon xizmatini  qо‘llab) telefon  kanallari bо‘ylab 
ma’lumotlar uzatish xizmati sifatida kо‘riladi. Telefondan foydalanuvchi, modem 
yordamida о‘zining kompyuterini telefon tarmog‘iga ulashi mumkin. Ma’lumotlar 
uzatish  xizmati  sifatida  biz  ma’lumotlar  uzatish  uchun  maxsus  yaratilgan  aloqa 
tizimini  tushunamiz,  ya’ni  qurilma  va  dasturiy  vositalar  majmui,  qayta  ishlash 
usullari,  taqsimlash  va  ma’lumotlar  uzatish.  Shu  vaqtning  о‘zida  ma’lumotlar 
uzatish xizmati telefon aloqa xizmatini ham taqdim etishi mumkin. 
Telekommunikatsiyaning  barcha  xizmatlarida  axborot  almashish  avvaldan 
belgilanga  aniq  qoidalar  bо‘yicha  amalga  oshishi  kerak.  Bu  qoidalar  (standartlar) 
elektr  aloqaning  bir  nechta  xalqaro  tashkilotlari  tomonidan  ishlab  chiqiladi.  1978 
yilda  standartlashtirish  bо‘yicha  xalqaro  tashkilotda  SC16  komiteti  tashkil  etildi. 
Uning  vazifasi  ochiq  tizimlarni  о‘zaro  aloqasi  uchun  xalqaro  standartlar  ishlab 
chiqarish. 
Ochiq tizim deb – ochiq tizimlar talablarini qondiruvchi, turli tizimlar bilan 
о‘zaro ta’sirlashishi mumkin bо‘lgan tizim tushuniladi. Agar tizim ochiq tizimlarni 
о‘zaro bog‘langan (OTО‘B) etalon modeliga mos kelsa u ochiq tizim xisoblanadi. 
OTО‘B etalon modeli – standartlar tuzilishini umumiy strukturasi. U aloxida 
standartlar orasidagi о‘zaro bog‘lanish prinsipini aniqlaydi va OTО‘B uchun talab 
etiladigan  kо‘pgina  standartlarni  bir  vaqtda  ishlab  chiqish  imkonini  ta’minlash 
uchun  asos  xisoblanadi.  Biroq  OTО‘B  standarti  faqatgina  etalon  modelni 
aniqlabgina  qolmay,  balki  etalon  modelni  qondiruvchi  aniq  xizmatlar  tо‘plamini, 

---

shuningdek xizmatlarni ta’minlovchi protokollar tо‘plamini aniqlashi zarur. Bunda 
protokol  deb,  bir-biri  bilan  ishlovchi  satxlarni  о‘zaro  ta’sirlash  qoidalarini  va 
jarayonlarini aniqlaydigan xujjat tushuniladi. 
Bunda  ochiq  tizimlarga  taalluqli  barcha  jarayonlar  о‘zaro  bog‘langan 
satxlarga  bо‘linadi.  Yetti  satxli  modelda  (1-3)  quyi  satx  protokollari  axborot 
uzatishga,  yuqori  satx  (5-7)  protokollari  axborotlarni  qayta  ishlashga 
mо‘ljallangan.  Transport  satx  protokollari  ba’zida  aloxida  ajratiladi,  u  axborot 
uzatish  bilan  bevosita  bog‘liq  emas.  Biroq  bu  satx  о‘zining  funksiyalari  bо‘yicha 
quyi satlarga yaqin bо‘lgani uchun quyi satxga tegishlidir. Barcha yettita satxning 
vazifasi  qо‘shimcha  jarayonlarni  ishonchli  о‘zaro  ta’sirini  ta’minlashdir.  Bunda 
qо‘shimcha  jarayonlar  sifatida  foydalanuvchi  extiyoji  uchun  axborotlarni  berish, 
kiritish,  saqlash  va  qayta  ishlash  jarayonlari  tushuniladi.  Xar  bir  satx  о‘zining 
vazifasini  bajaradi.  Biroq  satxlarning  xavfsizligi  uchun  ular  bir-birining  ishini 
tekshiradi. 
Qо‘shimcha  satx  –  tarmoqda  uzatiladigan  axborot  manbalari  va 
foydalanuvchi  xisoblanuvchi  qо‘shimcha  jarayonlar  va  tarmoq  terminallarini 
boshqaradi.  Bu  satxning  vazifasi  foydalanuvchining  dasturini  ishga  tushirish, 
ularni  bajarishni,  ma’lumotlarni  kiritish-chiqarishni,  terminallarni  boshqarish, 
tarmoqni  adminstrativ  boshqarishdir.  Bu  satxda  foydalanuvchilarga  turli 
xizmatlarni  taqdim  etish  ta’minlanadi.  Bu  satxda  ma’lumotlar  uzatish 
infrostrukturasini  sozlash  xisoblunuvchi  texnologiyalar  ishlaydi:  elektron  pochta, 
tele va videokonferensiya, resurslarga ulanish, internetda ishlash.