Tarkib Vaktsinalarning qisqacha tarixi Vaksinalar va ularning turlari Vaktsinalarning xossalari Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati Vaktsinalarning qisqacha tarixi

Vaktsinalarning xossalari

V.ning asosiy xossasi emlashdan keyingi faol immunitetni yaratish boʻlib, u oʻzining tabiati va yakuniy taʼsiri boʻyicha infektsiyadan keyingi immunitetga mos keladi, baʼzan undan faqat miqdoriy jihatdan farqlanadi. Tirik V. kiritilishi bilan emlash jarayoni emlanganlarning organizmida zaiflashgan shtammni koʻpaytirish va umumlashtirish va bu jarayonga immunitetni jalb qilishgacha qisqartiriladi. Tirik V.ni kiritish vaqtida emlashdan keyingi reaksiyalarning tabiati boʻlsa-da, emlash jarayoni yuqumli jarayonga oʻxshasa-da, lekin u oʻzining yaxshi xulq-atvori bilan undan farq qiladi.

Vaktsinalar organizmga kiritilganda, immunitetning tabiati va antigenning xususiyatlariga qarab, aniq gumoral, hujayrali yoki hujayrali-gumoral xarakterga ega bo'lishi mumkin bo'lgan immunitet reaktsiyasini keltirib chiqaradi.
V.ni qoʻllash samaradorligi immunologik reaktivlik bilan belgilanadi, bu organizmning irsiy va fenotipik xususiyatlariga, antijenning sifati, dozasi, koʻpligi va emlashlar orasidagi intervalga bogʻliq. Shuning uchun har bir V. uchun emlash jadvalini tuzing. Jonli V. odatda bir marta, jonsizlari koʻproq ikki yoki uch marta qoʻllaniladi. Emlashdan keyingi immunitet birlamchi emlashdan keyin 6-12 oy davom etadi. (zaif vaktsinalar uchun) va 5 yilgacha va undan ko'p (kuchli vaktsinalar uchun); davriy revaktsinatsiyalar bilan qo'llab-quvvatlanadi. Vaktsinaning faolligi (kuchliligi) himoya omili (emlanmaganlar orasidagi kasalliklar sonining emlanganlar soniga nisbati) bilan belgilanadi, bu 2 dan 500 gacha o'zgarishi mumkin. Himoya faktorli zaif vaktsinalar 2 dan 10 gacha gripp, dizenteriya, tif va boshqalar kiradi, himoya koeffitsienti 50 dan 500 gacha - chechak, tulyaremiya, sariq isitma va boshqalar.
Qoʻllash usuliga koʻra V. inyeksiya, ogʻiz va inhalatsiyaga boʻlinadi. Shunga muvofiq, ularga tegishli dozalash shakli beriladi: in'ektsiya uchun V.ning quruq holatidan olingan dastlabki suyuqlik yoki regidratlangan suyuqlik ishlatiladi; ogʻzaki V. — planshetlar, shirinliklar (pelletlar) yoki kapsulalar shaklida; nafas olish uchun quruq (chang yoki regidratlangan) vaktsinalar qo'llaniladi. Ukol uchun V. teriga (skarifikatsiya), teri ostiga, mushak ichiga yuboriladi.
Jonli V.ni ishlab chiqarish eng oson hisoblanadi, chunki texnologiya, asosan, boshqa mikroorganizmlar (mikoplazlar, onkoviruslar) bilan ifloslanish ehtimolini istisno qilgan holda, shtammning sof kulturalarini ishlab chiqarishni taʼminlaydigan sharoitlarda zaiflashtirilgan vaktsina shtammini etishtirishdan iborat. yakuniy tayyorgarlikni barqarorlashtirish va standartlashtirish.
Bakteriyalarning vaktsina shtammlari suyuq ozuqa muhitida (kazein gidrolizatlari yoki boshqa oqsil-uglevod muhiti) sig'imi 0,1 m ³ dan 1-2 m ^{3 gacha bo'lgan qurilmalar - fermentatorlarda o'stiriladi} . Vaktsina shtammining hosil bo'lgan sof madaniyati himoyachilar qo'shilishi bilan muzlatish bilan quritiladi. Virusli va rikketsial jonli V. leykoz viruslaridan xoli tovuq yoki bedana embrionlarida yoki mikoplazmasi boʻlmagan hujayra kulturalarida vaksina shtammini oʻstirish orqali olinadi.
Birlamchi tripsinlangan hayvon hujayralari yoki transplantatsiya qilinadigan diploid inson hujayralari ishlatiladi. Tirik V. tayyorlash uchun ishlatiladigan bakteriya va viruslarning jonli zaiflashgan shtammlari, qoida tariqasida, tabiiy shtammlardan seleksiya yoki biologik tizimlar (hayvonot organizmlari, tovuq embrionlari, hujayra kulturalari, ozuqa muhiti) orqali oʻtish yoʻli bilan olinadi.
Genetika va genetik muhandislik yutuqlari bilan bog'liq holda vaktsina shtammlarini maqsadli loyihalash imkoniyatlari paydo bo'ldi. Rekombinant gripp virusi shtammlari, shuningdek, gepatit B virusining himoya antijenlari uchun o'rnatilgan genlarga ega vaktsina virusi shtammlari olingan.jonli vaktsinalar, so'ngra issiqlik bilan inaktivatsiyaga duchor bo'lgan (issiq vaktsinalar), formalin (formol vaktsinalari), ultrabinafsha nurlari. radiatsiya (UV vaktsinalari), ionlashtiruvchi nurlanish (radio vaktsinalar), spirtli ichimliklar (spirtli vaktsinalar). Etarli darajada yuqori immunogenlik va reaktogenlik kuchayganligi sababli faolsizlangan V. keng qoʻllanilishini topmagan.
Molekulyar antigenlarni ishlab chiqarish murakkabroq texnologik jarayondir, chunki u o'sgan mikrob massasidan himoya antijenlari yoki antigen komplekslarini ajratib olish, antijenlarni tozalash va konsentratsiyalash, shuningdek, yordamchi moddalarni preparatlarga kiritishni talab qiladi. Antijenlarni an'anaviy usullar bilan ajratib olish va tozalash (trikloroatsetik kislota, kislota yoki ishqoriy gidroliz, fermentativ gidroliz, neytral tuzlar bilan tuzlash, spirt yoki aseton bilan cho'ktirish) zamonaviy usullardan foydalanish (yuqori tezlikda ultratsentrifugalash, membrana ultrafiltratsiyasi) bilan birlashtirilgan. , xromatografik ajratish, yaqinlik xromatografiyasi, shu jumladan monoklonal antikorlarda h).
Ushbu usullardan foydalanib, yuqori darajadagi tozalash va konsentratsiyali antijenlarni olish mumkin. Antijenik birliklar soni bo'yicha standartlashtirilgan tozalangan antijenlarga immunogenlikni oshirish uchun adjuvantlar, ko'pincha sorbentlar-gellar (alyuminiy gidroksid va boshqalar) qo'shiladi. Antigen sorbsiyalangan holatda bo'lgan preparatlar sorblangan yoki adsorblangan deb ataladi (difteriya, qoqshol, botulinum sorblangan toksoidlar). Sorbent tashuvchi va yordamchi rol o'ynaydi. Sintetik vaktsinalarda tashuvchi sifatida turli polimerlar taklif qilingan.
Bakteriyalar va viruslarning himoya oqsil antijenlarini olish uchun genetik muhandislik usuli jadal ishlab chiqilmoqda. Ishlab chiqaruvchi sifatida odatda himoya antijenlarining o'rnatilgan genlari bo'lgan escherichia, xamirturush, Pseudomonas ishlatiladi. Gripp, ko'k yo'tal, qizamiq, gerpes, gepatit B, quturish, oyoq va og'iz kasalligi, OIV infektsiyasi va boshqalarning antigenlarini ishlab chiqaruvchi rekombinant bakterial shtammlar olingan.Mikroblar o'sishi bilan bog'liq bo'lsa, genetik muhandislik orqali himoya antijenlarini olish tavsiya etiladi. katta qiyinchiliklar yoki xavf-xatarlar yoki mikrob hujayrasidan antigenni ajratib olish qiyin bo'lganda. V.ni genetik injeneriya usuli asosida olish tamoyili va texnologiyasi rekombinant shtammni oʻstirish, himoyalovchi antigenni ajratib olish va tozalash, yakuniy preparatni loyihalashgacha qisqartiriladi.
Odamlarni immunizatsiya qilish uchun moʻljallangan V. preparatlari zararsizligi, reaktogenligi va immunogenligi tekshiriladi. Zararsizligi laboratoriya hayvonlarida va boshqa biologik tizimlarda toksiklik, pirojenlik, bepushtlik, allergenlik, teratogenlik, mutagenlik xususiyatini tekshirishni o'z ichiga oladi B. Reaktogenlik, ya'ni. V. ning kiritilishiga salbiy mahalliy va umumiy reaktsiyalar hayvonlarda va odamlarni emlashda baholanadi. Immunogenlik laboratoriya hayvonlarida tekshiriladi va immunizatsiya birliklarida ifodalanadi, ya'ni. patogen mikrob yoki toksinning ma'lum miqdordagi yuqumli dozalari bilan kasallangan immunizatsiya qilingan hayvonlarning 50 foizini himoya qiladigan antigen dozalarida. Epidemiyaga qarshi amaliyotda emlashning ta'siri emlangan va emlanmagan guruhlardagi yuqumli kasallanish nisbati bilan baholanadi.
V. nazorati ishlab chiqarishda bakteriologik nazorat boʻlimlarida va Tibbiy biologik preparatlarni standartlashtirish va nazorat qilish davlat ilmiy-tadqiqot institutida amalga oshiriladi. L.A. Tarasovich SSSR Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan me'yoriy-texnik hujjatlarga muvofiq.
Yuqumli kasalliklarga qarshi kurashda emlash muhim rol o'ynaydi. Emlash tufayli chechak kasalligi bartaraf etildi, poliomielit va difteriya bilan kasallanish minimal darajaga tushirildi, qizamiq, ko‘k yo‘tal, kuydirgi, tulyaremiya va boshqa yuqumli kasalliklar bilan kasallanish keskin kamaydi. Emlashning muvaffaqiyati vaktsinalarning sifati va xavf ostida bo'lgan kontingentlarni o'z vaqtida emlash bilan bog'liq. V.ni gripp, quturish, ichak infektsiyalari va boshqalarga qarshi takomillashtirish, shuningdek, V.ni sifilis, OIV infeksiyasi, bezlar, melioidoz, legioner kasalligi va boshqalarga qarshi rivojlantirish katta vazifalardan iborat. Zamonaviy immunologiya va vaktsina profilaktikasi nazariy asoslarni jamladi va tozalangan polivalent yordamchi sintetik vaktsinalar yaratish va yangi zararsiz samarali jonli rekombinant vaktsinalarni olish yo'nalishida vaktsinalarni takomillashtirish yo'llarini belgilab berdi.