Sezar usuli Almashtirish usullari sifatida quyidagi usullami keltirish mumkin: Sezar usuli, Affin tizimidagi Sezar usuli, tayanch so‘zli Sezar usuli va boshqalar. Sezar usulida almashtiriluvchi harflar k soniga siljishi bilan aniqlanadi. Yuliy Sezar bevosita k=3 bo‘lganda ushbu usuldan foydalangan. k = 3 bo‘lganda va alfavitdagi harflar m = 26 ta bo‘lganda quyidagi jadval hosil qilinadi:
Masalan, matn sifatida KOMPYUTER so‘zini oladigan bo‘lsak, Sezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi: C = NRPSBXWHU. Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‘z navbatida, bir xil harflarga almashishidir. Misol. Bizga k-kalit, m-harflar soni, t-harflarning alfavitdagi tartib raqami, xshifrlangan harf, M-shifrlanuvchi so‘z berilgan bo‘lsin. (t+k) mod m = x ^shifrlash formulasi; (x-k) mod m = t ^shifrni ochish formulasi; Shifrlash: M-’doska”; K=3; M=26; d: (3+3) mod 26=6 ^g o: (14+3) mod 26=17 ^r s: (18+3) mod 26=21 ^v k: (10+3) mod 26=13 ^n a: (0+3) mod 26=3 ^d c=”grvnd”; Siljimagan alfavit Siljigan alfavit Siljimagan alfavit Siljigan alfavit Siljimagan alfavit Siljigan alfavit A D J M S V V E K N T W C F L O U X D G M P V Y E H N Q W Z F I O R X A G J P S Y B H K Q T Z C I L R U
Kalit so’z = XACKER , H=5
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
X
Y
Z
F
G
H
I
J
L
M
N
O
P
X
A
C
K
E
R
Q
S
T
U
V
W
Y
Z
B
D
Shifrlanadigan matn: ASADOVDILMUROD
Shifrlangan matn: FTFIEWIOACVSEI
Vijiner usuli Matinni shifrlashning vijiner usulida biz ingliz alifbosidan foydalanamiz. Kalit so’z istalgan bo’lishi mumkin buni malumotalmashadiganlar o’zaro kelshib olishlari mumkin bo’ladibiz ingliz alifbosidan kalit so’zdan jadval hosil qilamiz Brinchi inglis alifbosini brinchi qatorga yozib chiqamiz keying qatorning 1-belgisi Bizning jadval ‘a’ ostidan kalit so’zini ustun shakilda yozamiz agar qatorto’lmay qolsa alifbodagi harf ugab qolsa yana a dan boshlb yozib ketamiz
1-jadval
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
w
x
y
z
s
t
u
v
w
x
y
z
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
w
x
y
z
a
b
c
d
e
f
g
o
p
q
r
s
t
u
v
w
x
y
z
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
N
o
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
w
x
y
z
a
b
c
d
e
f
g
r
s
t
u
v
w
x
y
z
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
u
v
w
x
y
z
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
t
x
y
z
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
w
x
Y
M= ziyoratovodiljonovich K=shohrux Keyngi jarayonda ochiq matin sig’adigan qilib jadval tuzib olamiz jadvalning 1-qatoriga ochiq matinni yozamiz. Ostidan 2-qatordan kalit so’zni yozamz jadval to’lgancha qayta qayta bo’lsaxam . 2-jadval
z
i
y
o
r
a
t
o
v
o
d
i
l
j
o
n
o
v
i
c
h
s
h
O
h
r
u
x
s
h
o
h
r
u
x
s
h
o
h
r
u
x
r
p
N
y
j
r
s
g
c
c
k
z
f
g
g
u
c
c
z
w
e
Matinni shifrlash uchun 2-jadvalning 1-qatoridagi ochiq matin harfini 1-jadvalning 1-qatoridan topib ochiq matin qatoridan olingan harf bilan kalit Qatoridan olingan harf ustma ust tushishi shart 1-jadvalning 1-ustunidan topiz ikkalasi kesishgan qatordagi harfni 2-jadvalning 3-qatoriga joylastrib chiqamiz 3-qatorda hosil bo’lgan harflar natijasida shifr matin hosil bo’ladi. C=rpnyjrsgcckzfggucczwe Deshifrlash jarayonida yam 1-jadvalni tuzamiz kiyn shifr matin sig’adigan qlib 3 qatorli jadval tuzib olamiz uning tagida kalit so’zini qator to’lguncha qata qayta yozamiz. 3-jadval
r
p
N
y
j
r
s
g
c
c
k
z
f
g
g
u
c
c
z
w
e
s
h
O
h
r
u
x
s
h
o
h
r
u
x
s
h
o
h
r
u
x
z
i
y
o
r
a
t
o
v
o
d
i
l
j
o
n
o
v
i
c
H
Matinni deshifrlash uchun 3-chi jadvaldagi ustma ust turgan harflar kombinatsiyasini 1-jadvaldan qidiramiz .
M= ziyoratovodiljonovich
Xulosa Bugun biz texnologiya olamida yashamoqdamiz va bizni olamni texnologiyalarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi.Texnalogiyalar ko’paygani sari axborot ham ko’payib bormoqda va bu axborotni salashni , uzatishni , yaratishni , tarqatishni qiyinlashtirmoqda . Bugun internet olamida ekanmiz bizga tinmay axborot xurujlari uyushtirilmoqda biz xurujlardan omon qolishimiz uchun axborotni xavfsizligini , ishonchliligini tekshirishimiz kryin esa axborotni qabul qilishimiz lozim. Axborotni Ishonchli , xavfsiz qilib saqlashda bizga kriptografiya yordamga keladi va kelgan. Tarixda ham shu muammolar bo’lgan va bu muammolar yechimini insonlar izlashgan va bugungi kun kriptografiyasiga tarixiy olimlar o’z hissasini qo’shishgan. Bizgacha esa bu usullar zamonaviylashib sayqallanib katta tajriba bo’lib yig’ilib kelgan biz esa bundan to’g’ri foydalanashimiz kerak . Saqlayotgan , qabul qilayotgan axborotlarimizni iloji boricha rasmiy manbaalarga muvofiqligini solishtirishimiz kerak.
