Tarixiy kelib chiqishi jihatidan o'zbek tili leksikasi

2.2.Emotsional-ekspressivlik jihatidan o'zbek tili leksikasi

So'zlovchilarning predmet, hodisa, belgi, harakat va boshqa hodisalarga nisbatan turli munosabatlarini ifodalovchi so'zlar emotsional-ekspressiv leksika deyiladi. O'zbek tilida bunday so'zlar ikki guruhga bo'linadi. 1) emotsional-ekspressiv bo'yoqsiz so'zlar. 2) emotsional-ekspressiv bo'yoqdor so'zlar.
Emotsional - ekspressiv bo'yoqsiz (betaraf) so'zlar ma'lum tushunchani ifoda qilib, qo'shimcha ma'no nozikligiga ega bo'lmagan, so'zlovchining salbiy yoki ijobiy munosabatini bildirmaydigan betaraf so'zlardir. Bunday so'zlaming leksik ma'nosi ular ifoda qilgan tushunchaning o'zidan iborat bo'ladi. Masalan, osh, non, suv, yer, tog', dala, kelmoq, bermoq, besh, o'n, men, sen, o'sha, bu va boshqalar.
Emotsional - ekpressiv bo'yoqdor so'zlar. So'zlovchining predmet, hodisa, umuman, borliqdagi narsalarga nisbatan salbiy yoki ijobiy munosabatlarni ifodalovchi so'zlardir. Masalan. ayyor, mug'ombir, tulki, firibgar, tovlamachi sinonimiya qatoridagi firibgar, tovlamachi so'zlari nisbatan kuchli salbiy ma'no hozirlik belgisida; chiroyli, go'zal, pariro'y, sohibjamol sinonimiya qatoridagi pariro'y, sohibjamol so'zlari kuchli ijobiy ma’no noziklikka ega. Shu xususiyatlariga ko'ra bo'yoqdor so'ziar ikki turga: 1) ijobiy ma'no nozikligiga ega bo'lgan so'zlar, 2) salbiy ma'no nozikligiga ega bo'lgan bo'yoqdor so'zlarga bo'iinadi.
Ijobiy-bo'yoqdor so'zlar: 1) yuqori, tantanavorlik bo'yog'iga ega bo'lgan so'zlar. Masalan: zukko, daho, siymo, avliyo, jonfido, hayratomiz, porloq, nurafshon, jannat, huzurbaxsh; 2) poetik uslub uchun ishlatiladigan so'zlar: koshona, minora, jilvakor, fusunkor, oftobsiymo, hassos, oqish, sayqal, malak, ajib, dilbar, diydor, mohiro'y, begim, kosagul, surur, gulbadan, mohichehra kabi.
Salbiy_bo'yoqdor so'zlar: makkor, kazzob, satang, qo'shmachi, yalog'i, buzuq, fohisha, la'nati, iflos, ig'vogar, muttaham, xotinboz, g'alamis, mal’un, vaysaqi, murdor, o'laksa, tekinxo'r, boqimanda kabi va boshqalar.